Rządy i sądy: jak to się robi w Europie

Paweł Osik, Filip Rak

Reformy Krajowej Rady Sądownictwa, ustroju sądów powszechnych, a wreszcie Sądu Najwyższego wprowadzane przez rząd oraz większość parlamentarną, o ile wejdą w życie, stanowić będą najgłębszą – rewolucyjną wręcz – zmianę ustrojową polskiego sądownictwa po 1989 r. Spójrzmy, jakie doświadczenia mają inne kraje europejskie. Modele, w jakich realizuje się monteskiuszowska zasada trójpodziału władzy, mogą wyglądać różnie.

Francja: przykład dla europy

Dobrym punktem odniesienia dla Polski są systemy prawne państw demokracji zachodnich, na których wzorowaliśmy się, budując nasz ustrój. We wszystkich „starych” demokracjach europejskich zasada trójpodziału władzy i niezależności sądownictwa jest fundamentem ustroju państwa. Wprost zasadę niezależności i niezawisłości władzy sądowniczej gwarantuje konstytucja Republiki Francuskiej. Strażnikiem tej niezawisłości jest prezydent – a zatem organ władzy wykonawczej. W polskiej konstytucji rola ta przypisana została zaś Krajowej Radzie Sądownictwa, organowi, który powinien być niezależny od egzekutywy. Francuski prezydent korzysta jednak z pomocy Najwyższej Rady Sądownictwa, odpowiednika naszej KRS, kolektywnego ciała składającego się z przedstawicieli władzy wykonawczej, sędziów i prokuratorów. Francuska konstytucja za fundamentalną zasadę przyjmuje przy tym nieusuwalność sędziów. Istniejący od 1790 r. francuski Sąd Kasacyjny – odpowiednik polskiego Sądu Najwyższego – stanowi najwyższą władzę sądowniczą: prowadzi kontrolę zgodności wyroków sądów niższych szczebli z ustawami i kształtuje interpretację prawa. Sąd Kasacyjny w dziejach V Republiki Francuskiej potrafił zapewnić sobie wybitny autorytet oraz szeroki zakres oddziaływania na cały francuski wymiar sprawiedliwości, co stanowiło przykład dla sądów najwyższych w całej Europie. Sędziowie Sądu Kasacyjnego powoływani są przez prezydenta Republiki na wniosek Najwyższej Rady Sądownictwa. Co istotne, wyłącznie sędziowska jej część ma uprawnienie do złożenia wniosku o nominację sędziego.