3W, czyli odpowiedzialne podejście do zasobów jako odpowiedź na wyzwania cywilizacyjne

Rozmawiała Magdalena Okoniewska

Niespełna rok temu, w sierpniu 2021r., właśnie tutaj w Gdyni na Kongresie 3W towarzyszącym Forum Wizja Rozwoju ogłosiliście Ideę 3W. Proszę przypomnieć jej główne założenia.

Idea 3W jest zgodna z misją BGK, która mówi o wspieraniu zrównoważonego rozwoju społeczno-gospodarczego Polski. Stworzyliśmy koncepcję 3W, aby wykorzystać potencjał wodoru, wody i nowoczesnych technologii węglowych w gospodarce tak, aby Polska i polskie firmy mogły dzięki nim budować przewagę konkurencyjną. Wiąże się to z wyzwaniami związanymi ze zmianami klimatycznymi i transformacją energetyczną, które dotyczą całego świata.

Celem projektu 3W jest wsparcie świata nauki i biznesu w rozwoju nowoczesnych technologii stosowanych w m.in. przemyśle, energetyce i medycynie. Te trzy zasoby - woda, wodór i węgiel - odpowiednio wykorzystane mają zmienić polską gospodarkę w bardziej innowacyjną i konkurencyjną. Jest to długofalowy projekt, który ma aktywizować społeczeństwo, biznes, świat nauki i administrację państwową.

Aby inicjatywa 3W odniosła sukces, niezbędna jest współpraca między światem nauki, biznesu i administracji. Bank Gospodarstwa Krajowego podjął się roli integratora tych środowisk, by działać na rzecz zrównoważonego rozwoju i zwiększania konkurencyjności polskiej gospodarki.

Jakie znaczenie w idei 3W mają trzy zasoby - woda, wodór i węgiel?

Inicjatywa 3W polega na odpowiedzialnym podejściu do tych trzech zasobów i ma wspierać innowacyjne projekty związane z ich odpowiedzialnym wykorzystaniem. O wodzie mówimy coraz więcej, wiemy, że jej zasoby są rozłożone nierównomiernie i trzeba nauczyć się umiejętnie nią gospodarować. Woda nabiera także zupełnie nowego znaczenia w kontekście gospodarki wodorowej, ponieważ głównym źródłem wodoru w obecnie stosowanych technologiach jest elektroliza, co oznacza, że wodór pozyskujemy z wody.

W przypadku węgla nie mówimy o jego wykorzystaniu energetycznym, ale o zastosowaniu w technologiach materiałowych. Jest to zastosowanie bardzo szerokie, zarówno w obszarze zarządzania wodą, czyli dotyczącym ochrony, oczyszczanie i odsalania wody, jak i w technologiach wodorowych, związanych z magazynowaniem wodoru oraz jego dystrybucją. Musimy pamiętać o tym, że węgiel to nie jest tylko czarna skała, która szkodzi naszemu środowisku. Węgiel to przecież także grafen, nanorurki węglowe, fulereny…

Jak przez miniony rok rozwijał się ten projekt?

Na początku zajmowaliśmy się tworzeniem odpowiednich struktur umożliwiających jego funkcjonowanie, koncentrowaliśmy się na sprawach organizacyjnych. Obecnie minęło już trochę czasu i widoczne są konkretne efekty tej inicjatywy.

Między innymi powołaliśmy Interdyscyplinarne Centrum Innowacji 3W, czyli ICI 3W. Jest to inicjatywa, którą Bank Gospodarstwa Krajowego zapoczątkował wspólnie z czołowymi polskimi uczelniami i Siecią Badawczą Łukasiewicz. Naszym celem jest stworzenie naukowo-biznesowej społeczności 3W, w której między innymi koordynuje się projekty badawcze inicjowane i prowadzone przez uczelnie oraz instytuty. Pomysły i realizowane przedsięwzięcia mają odpowiadać na potrzeby zgłaszane przez biznes. Z drugiej strony te pomysły, które są inicjowane przez świat nauki, mogą znaleźć za pośrednictwem naszego Centrum swoich odbiorców biznesowych.

Obecnie współpracuje z nami dwanaście czołowych uczelni. Kładziemy bardzo duży nacisk na rozwój ICI 3W i mamy nadzieję, że jego znaczenie będzie rosło. Chcemy, by centrum oferowało różnorodne instrumenty wsparcia.

Na czym będzie polegało to wsparcie?

Będzie to nie tylko wsparcie finansowe, z jakim może się kojarzyć BGK jako instytucja bankowa. Będzie to wsparcie eksperckie, będziemy wspomagać podmioty w tworzeniu studium wykonalności, przy tworzeniu dokumentacji i przy certyfikacji projektów. Będzie to dotyczyć nie tylko projektów, które powstaną w ramach Centrum, ale także zewnętrznych. Certyfikacja będzie dotyczyła nie tylko poziomu gotowości technologicznej, ale w przyszłości także zrównoważonego podejścia do środowiska. Centrum będzie instytucją na tyle niezależną i o dużej renomie, że taki certyfikat będzie miał duże znaczenie.

Projekty będą otrzymywały finansowanie nie tylko z BGK. Dzięki temu, że tak dużo uczelni bierze udział w pracach Centrum, otwierają się możliwości aplikowania o dużo większe środki, na przykład unijne. Myślimy też o wsparciu relacyjnym, które polega na tym, że nawiązujemy kontakt z partnerem biznesowym zainteresowanym wdrożeniem projektu.

Nawiązaliśmy stałe relacje z kilkudziesięcioma partnerami, którzy spełniają kryteria idei 3W, czyli działają w zgodzie z naszymi założeniami i którzy rozwijają się niejako „pod naszymi skrzydłami”.

Prowadzimy także działania edukacyjne, na przykład planujemy wprowadzenie interdyscyplinarnego kierunku studiów, który łączyłby zagadnienia dotyczące trzech zasobów: wody, wodoru i węgla.

Jak przedsiębiorcy przyjmują ideę 3W?

Gdy informujemy o tej idei podczas konferencji, spotkań czy warsztatów, to przyjęcie jest entuzjastyczne, tym bardziej że inicjatywa jest dość nieszablonowa. Zwykle bowiem bank proponuje wsparcie finansowe, my natomiast oferujemy coś więcej. Chcemy budować społeczność 3W, w której spotykają się wszystkie grupy interesariuszy, zarówno sektor publiczny, jak i prywatny, przedstawiciele świata biznesu i świata nauki.

Wśród celów idei 3W mamy z jednej strony zwiększenie skuteczności komercjalizacji projektów, z drugiej - ochronę własności intelektualnej (będziemy zwracać uwagę na to, aby ta własność intelektualna została w Polsce), a także udzielanie wsparcia i finansowego i merytorycznego.

Jednym z naszych celów jest to, aby idea nasza weszła do codziennych wyborów konsumenckich, aby konsument kupując usługę czy produkt, zastanawiał się, czy został on wyprodukowany ze zwróceniem uwagi na aspekt zrównoważonego podejścia do takich zasobów jak woda, wodór czy węgiel. Jest to na pewno działanie długofalowe i nie możemy się tutaj spodziewać szybkich efektów. Poprzez projekt 3W chcemy jednak pracować nad zwiększaniem świadomości społeczeństwa, że decyzje, które podejmujemy każdego dnia, mają wpływ nie tylko na nasze środowisko, ale też na kondycję polskich firm i polskiej gospodarki.

Czy firmy są zainteresowane partnerstwem z ICI?

Są partnerzy, którzy są zainteresowani, aby wdrażać i rozwijać innowacyjne technologie, jednak potrzebują oni także pewnych mechanizmów wsparcia. Mamy tutaj do czynienia z dwiema grupami takich podmiotów. Pierwszą tworzą firmy o ugruntowanej zdolności kredytowej, czyli takie, które stać na to, aby przeznaczyć na realizację projektu własny kapitał oraz skorzystać ze środków standardowo dostępnych na rynku, czyli z kredytów bankowych.

Są także podmioty, które są na dosyć wczesnym etapie rozwoju i nie dotyczy to tylko start-upów, które mogą otrzymać finansowanie, ale jego skala jest niewystarczająca do realizacji projektu. Wówczas proponujemy instrumenty kapitałowe (inwestor staje się udziałowcem takiego podmiotu). W tym celu w strukturach Grupy BGK został powołany fundusz Vinci, fundusz venture capital, którego misją jest wspieranie takich innowacyjnych projektów na wczesnym etapie rozwoju.

Brał pan udział w panelu dyskusyjnym dotyczącym form i możliwość finansowania inwestycji w całym łańcuchu wartości paliw nisko- i zeroemisyjnych, który odbywał się w ramach tegorocznego Forum Wizja Rozwoju, które odbyło się 20 i 21 czerwca 2022 w Gdyni. Dyskusja dotyczyła między innymi innowacyjnych projektów wodorowych. Jak BGK chce wspierać takie projekty?

Zmiany klimatu to również inwestycje w nowoczesne i odnawialne źródła energii. Wodór ma szansę stać się paliwem przyszłości, a my mamy szansę być w tym zakresie liderem. Doliny wodorowe, farmy wiatrowe, które produkują zielony wodór, autobusy i pociągi wodorowe to projekty, które mają szansę na realizację. Finansowanie takich projektów jest niezbędne i trzeba przygotować na to zarówno rynek bankowy, jak i podmioty, które powinny mieć świadomość wymagań, jakie powinny spełniać, aby się o nie ubiegać.

Inwestycje wodorowe, szczególnie infrastrukturalne, to projekty realizowane w formule project finance, co oznacza, że do realizacji inwestycji tworzy się spółkę celową. Poza tym gospodarka wodorowa jest nieefektywna ekonomicznie, gdy porówna się koszt wytworzenia paliwa wodorowego z kosztami wytworzenia innych paliw, choć trzeba przyznać też, że i tak w ostatnich latach ta kwestia uległa znacznej poprawie.

Istotna jest także skala produkcji. Dopiero za kilka lata powstanie w Polsce pierwszy wielkoskalowy elektrolizer. Projekty wodorowe muszą mieć długi horyzont finansowania, znacznie dłuższy niż standardowe projekty. Trzeba także zakładać okresy karencji lub innego rodzaju wsparcia w okresie przejściowym. Okresy dojścia do rentowności są w przypadku tych projektów dłuższe, mówimy minimum o pięciu latach.

Jakie jeszcze są bariery finansowania projektów infrastrukturalnych opartych na technologiach wodorowych?

Jedną z barier jest mały rynek, gdyż popyt i podaż są zbyt małe w stosunku do jego docelowej wartości. Żadna instalacja, nawet wytworzona w najbardziej ekonomicznej technologii, nie będzie rentowna w małej skali. Skoro okres dojścia do rentowności jest dłuższy, muszą być dostępne instrumenty finansowe o długim czasie finansowania czy mechanizmy ograniczające ryzyko zmian stóp procentowych.

Barierą jest obecnie także brak stałych odbiorców, którzy byliby gotowi zawrzeć długoterminowe umowy na odbiór zielonego paliwa, ale to z czasem na pewno się zmieni. Wiemy, że Orlen czy inne duże firmy, które będą wodór wykorzystywać do swoich celów produkcyjnych, są gotowe do zawarcia takich właśnie umów.

Jak mogą w tym pomóc doliny wodorowe?

Doliny wodorowe to obszary, na których kilka etapów łańcucha gospodarki wodorowej łączy się w zintegrowany ekosystem. Najlepiej, gdy obejmuje on cały łańcuch dostaw wodoru, produkcję, przechowywanie, dystrybucję i wykorzystanie. W ramach takich dolin następuje połączenie poszczególnych projektów i budowanie partnerstw strategicznych na rzecz rozwoju transportu niskoemisyjnego, ochrony środowiska czy rozwoju zaawansowanych technologicznie dziedzin przemysłu.

Jakie są teraz największe wyzwania, jeśli chodzi o wodę?

Woda jako źródło życia, ale również niezbędny zasób wykorzystywany w przemyśle i energetyce ma ogromne znaczenie dla dalszego rozwoju nowych technologii. Umiejętne gospodarowanie wodą może pomóc budować kapitał technologiczny. W Polsce na jednego mieszkańca przypada średnio 1600 sześc. wody – trzy razy mniej niż średnio w Europie, dlatego musimy zadbać o retencję i systemy melioracyjne. Jest to szczególnie ważne w dobie zmieniającego się gwałtownie klimatu.

Temat wody wiąże się także z tematem wodoru, gdyż bardzo duże ilości wody są potrzebne do jego produkcji przy stosowaniu elektrolizy. Woda do tego celu musi być specjalnie przygotowana. W tym obszarze jest duże pole do popisu dla technologii nanowęglowych, mówimy o grafenie, o nanorurkach, które stosowane są do oczyszczania wody. Mamy wśród naszych partnerów w ramach 3W firmy oferujące tanie technologie oczyszczania wody przy wykorzystaniu nanotechnologii węglowej.

Nanotechnologie węglowe, czyli np. grafen, fulereny, nanorurki węglowe, to też część 3W. Taki węgiel zmienia świat, na przykład w zakresie technologii cyfrowych. Ale może on być też ważnym elementem przemysłu obronnego. Jak go można wykorzystać?

Przemysł obronny to duży rynek, który w kontekście ostatnich zmian geopolitycznych nabrał jeszcze większego znaczenia i to znaczenie będzie rosło. Dla tego rynku technologie węglowe to kopalnia pomysłów wykorzystujących właściwości alotropowych odmian węgla, czyli różnych struktur powodujących, że różne materiały mają zupełnie inne właściwości fizykochemiczne i mogą mieć przeróżne zastosowanie. Nanorurki węglowe mają ogromną wytrzymałość, co ma znaczenie dla przemysłu obronnego, mogą stanowić elementy obrony balistycznej, pancerzy czy czołgów. Grafen może być wykorzystywany w lotnictwie, pokryte nim skrzydła samolotu łatwo odmrozić, bo grafen przewodzi prąd.