Marek Sławiński: Głównym zadaniem Rady Młodych Naukowców jest identyfikowanie barier dla rozwoju badaczy. Jakie to bariery i w jaki sposób Rada pomaga je przezwyciężać?
Dr Olga Witkowska-Piłaszewicz: Rada Młodych Naukowców jest organem doradczym Ministra Edukacji i Nauki, którego zadaniem jest wspieranie dokonań młodych badaczy. Od kilkunastu lat RMN zajmuje się organizacją spotkań i szkoleń, czy to w formie stacjonarnej, czy online, w celu identyfikowania barier stawianych młodym naukowcom, ale i znajdowania sposobów ich niwelowania. Prowadzimy również dialog z różnymi organizacjami naukowymi i razem tworzymy przedsięwzięcia, by realizować wyżej wymienione cele.
W skład nowej, powołanej niedawno RMN VIII kadencji wchodzą przedstawiciele wielu dziedzin. Czy młodzi naukowcy którejś z nich częściej borykają się z trudnościami na ścieżce kariery?
Wbrew pozorom, mimo że dziedziny różnią się między sobą, problemy często pozostają te same. W idealnym świecie jedyną przeszkodą powinien być problem badawczy, oczekujący na rozwiązanie. Niestety często tak nie jest.
Jakiego rodzaju są to trudności? Czy Rada przy pomocy ministra właściwego do spraw szkolnictwa wyższego i nauki jest w stanie pomóc poprzez granty na badania lub w inny sposób?
Trudności stawiane na drodze młodych badaczy są bardzo różne. Od tych najprostszych związanych z prozą dnia codziennego po bardziej złożone. Nauka ma własny, unikalny charakter. Często wiąże się z ogromnym nakładem czasu i wysiłku, licznymi wyjazdami i ciągłym podnoszeniem kwalifikacji. Może to stanowić duże utrudnienie, zwłaszcza dla młodych rodzin. Ważną barierą jest także finansowanie. Zdobycie funduszy na badania jest trudne, zważywszy, że aktualnie na całym świecie borykamy się z kryzysem ekonomicznym. Ponadto w wielu instytucjach mamy do czynienia z tzw. feudalnym stylem zarządzania i brakiem akceptacji ze strony starszych naukowców. Takie sytuacje prowadzą do szybkiego wypalenia zawodowego i tzw. przebranżawiania, o czym coraz głośniej się mówi w środowisku naukowym. Na szczęście pojawia się coraz więcej młodych liderów, którzy nie tylko wprowadzają nową dynamikę, ale i coraz więcej partnerstwa.
Choć w RMN zasiada 21 członków, można odnieść wrażenie, że jest to niewielka grupa w stosunku do liczby młodych pracowników naukowych.
Członkiem Rady Młodych Naukowców może zostać osoba, która spełnia definicję młodego naukowca zawartą w Prawie o szkolnictwie wyższym i nauce, a także ma znaczące osiągnięcia naukowe. Nabór jest otwarty dla każdego. Członkami rady są osoby z różnych dyscyplin o rozmaitym zaawansowaniu naukowym (od doktorantów do profesorów uczelni), co znacznie ułatwia identyfikowanie problemów, które mogą jednak trochę się różnić na odmiennych etapach drogi naukowej.
Jak dokładnie wygląda proces wsparcia badacza?
Staramy się być dostępni dla wszystkich młodych naukowców. Każdy może się zgłosić do RMN ze swoimi problemami. Często wychodząc naprzeciw młodym badaczom, organizujemy ogólnodostępne ankiety i spotkania, by jak najlepiej identyfikować ich potrzeby i problemy.
Należy zdawać sobie sprawę z tego, iż brak wyraźnego postępu w usuwaniu barier może spowodować, że młodzi naukowcy będą szukali możliwości rozwoju poza krajem lub w innej branży.
Zważywszy na to, że polscy naukowcy są bardzo cenieni za swój profesjonalizm, szkoda byłoby tracić tych ludzi, którzy w perspektywie czasu mogą stać się motorem napędowym polskiej nauki.
RMN działa jako ciało doradcze przy ministerstwie. Czy w misji tej leży także przybliżanie młodym naukowcom mechanizmów finansowania projektów badawczych?
Do tej pory RMN organizowała szkolenia we współpracy z różnymi organizacjami, takimi jak: Narodowe Centrum Nauki (NCN), Narodowe Centrum Badań i Rozwoju (NCBiR), Fundacja na rzecz Nauki Polskiej (FNP), Narodowa Agencja Wymiany Akademickiej (NAWA) i Fundacja Science Watch Polska. W ubiegłych kadencjach przyjmowaliśmy wiele wiadomości wyrażających zadowolenie z bardzo bogatej oferty szkoleń. Mamy nadzieję kontynuować swoją działalność w tej materii. Jesteśmy świadomi, że młodzi naukowcy potrzebują wsparcia nie tylko w zakresie technicznym, dotyczącym chociażby nabywania kompetencji w obszarach konkretnych technik laboratoryjnych czy analitycznych, ale również w ramach rozwoju osobistego i profesjonalnego.
Kto może się zgłosić do RMN o wsparcie?
Jak wcześniej wspomniałam, każdy młody naukowiec i organizacja zrzeszająca młodych naukowców. Ostatnio znajomy zachęcił mnie do przeczytania sztuki napisanej przez Samuela Becketta pt. „Czekając na Godota”. Jej przesłanie jest aktualne do dziś i czasami mam wrażenie, że młodzi ludzie czekają na ratunek tak jak we wspomnianym dziele, gdzie jedyną szansą jest nadejście tytułowego bohatera – Godota. Jednakże sytuacja kończy się tym samym co w dramacie – świat coraz bardziej obumiera i młody naukowiec obarczany coraz to większymi obciążeniami bez widocznej na horyzoncie nadziei na poprawę ulega wypaleniu, nie doczekawszy się przybycia wybawiciela. Z tego względu aktywizacja młodych naukowców i zgłaszanie istniejących problemów, zarówno w sferze naukowej, jak i pracowniczej, jest istotna.
Czy kwestia wsparcia leży w decyzji ministra właściwego do spraw szkolnictwa wyższego i nauki, czy poszczególne projekty głosowane są przez członków Rady?
Jesteśmy ciałem doradczym ministra. Rada sporządza opinie w sprawach przedstawionych przez ministra lub z inicjatywy własnej. Staramy się inicjować działania, które przyczyniają się do rozwoju nauki, niosąc wsparcie i pomoc członkom naszej społeczności. W przeszłości niejednokrotnie RMN przygotowywało raporty i opinie, dotyczące głównych barier w rozwoju młodych naukowców, zgodnie z zasadą subsydiarności zapisaną w naszej Konstytucji, a więc w oparciu o oddolne głosy pochodzące ze środowiska. RMN działa od 2010 r. i jak to w przeszłości było, w odpowiedzi na nasze działania ministerstwo może wprowadzić działania legislacyjne, które powinny prowadzić do przezwyciężenia przeszkód wskazywanych w raportach. Idea ciągle pozostaje jednak ta sama, nauka ma służyć społeczeństwu i je rozwijać.
Jakie są największe osiągnięcia RMN i jakie stoją przed nią wyzwania w VIII kadencji?
RMN udało się osiągnąć już sporo, biorąc pod uwagę choćby nieprzewidziane przeszkody postawione na drodze poprzez czas pandemii. Jednakże również nadchodząca kadencja będzie na pewno czasem wyzwań. Świat się zmienia, i to w galopującym tempie, więc i środowisko naukowe czekają nieuniknione zmiany. Dobrym przykładem jest wykorzystywanie sztucznej inteligencji w pracach badawczych, czego nie było w przeszłości. W najbliższym czasie wyłonimy najbardziej palące tematy i przedstawimy je odpowiednim gremiom.
Dr Olga Witkowska-Piłaszewicz z Instytutu Medycyny Weterynaryjnej w Szkole Głównej Gospodarstwa Wiejskiego w Warszawie jest przewodniczącą Rady Młodych Naukowców VIII kadencji. Powołany przez ministra edukacji 21-osobowy skład RMN tworzy po czterech przedstawicieli nauk inżynieryjno-technicznych, społecznych, medycznych i nauk o zdrowiu, po dwóch – nauk humanistycznych, rolniczych, nauk ścisłych i przyrodniczych oraz sztuki, a także jeden reprezentant nauk teologicznych.