- Musimy pamiętać o tej tragedii, aby nigdy się nie powtórzyła - podkreślił z kolei, mówiąc o Holokauście, rabin Szalom Ber Stambler, przewodniczący wspólnoty Chabad Lubawicz Polska.
Modlitwa w Kadisz
Uroczystość zorganizowały wspólnie Towarzystwo Społeczno-Kulturalne Żydów w Polsce, Stowarzyszenie Żydów Kombatantów i Poszkodowanych w II Wojnie Światowej oraz Teatr Żydowski im. Estery Rachel i Idy Kamińskich.
Oprócz przedstawicieli organizatorów, wzięli w niej udział także m.in.: wojewoda mazowiecki Jacek Kozłowski, pełnomocnik premiera ds. dialogu międzynarodowego Władysław Bartoszewski, sekretarz stanu w Kancelarii Prezydenta Sławomir Rybicki, dyrektor Żydowskiego Instytutu Historycznego Paweł Śpiewak, a także mieszkańcy Warszawy - w sumie kilkaset osób.
Oddali oni w milczeniu hołd powstańcom z getta i złożyli kwiaty, najpierw przy Bunkrze Anielewicza przy ul. Miłej, następnie przy pomniku Umschlagplatz. Modlitwę Kadisz za zmarłych odmówił naczelny rabin Polski Michael Schudrich.
Młodzież upamiętniła powstanie w getcie
Mordechaj Anielewicz był komendantem Żydowskiej Organizacji Bojowej i dowódcą powstania w getcie warszawskim, które wybuchło 19 kwietnia 1943 r. Po blisko trzech tygodniach walk, w oblężonym przez hitlerowców bunkrze przy ul. Miłej, Anielewicz razem z członkami sztabu popełnił samobójstwo. Obecnie w miejscu bunkra znajduje się pomnik, tzw. Kopiec Anielewicza.
Pomnik Umschlagplatz znajduje się z kolei przy zbiegu ulic Stawki i Dzikiej, w pobliżu nieistniejącej już rampy kolejowej, z której hitlerowcy wywieźli do Treblinki ponad 300 tys. Żydów z getta warszawskiego.
Prezydent Hanna Gronkiewicz-Waltz wyraziła satysfakcję, że w uroczystości upamiętniającej kolejną rocznicę powstania w getcie wzięło udział wielu młodych ludzi. - Dobrze, że z roku na rok oddać hołd powstańcom przychodzi coraz więcej młodzieży. Gdy umrą ci, którzy przeżyli II wojnę, pamięć pozostanie - mówiła Gronkiewicz-Waltz.
"Nie wystarczy przyjść na uroczystość i złożyć kwiaty"
Rabin Szalom Ber Stambler również wskazywał na obowiązek zachowania pamięci. - Musimy przypominać sobie i światu, że tutaj zdarzyło się coś bardzo niedobrego - powiedział o Holokauście. - Nie wystarczy przyjść na uroczystość i złożyć kwiaty. Nie wolno zapominać o rzeczach ważnych. Trzeba uczyć młodzież historii - podkreślił.
- Ci ludzie, którzy w zamyśle hitlerowców mieli stać się numerami, mieli powody, by stracić nadzieję, jednak jej nie stracili. Śmierć w walce o własną tożsamość to już jest zwycięstwo - mówił o tych, którzy walczyli i zginęli w getcie rabin Stambler.
Przewodniczący Towarzystwa Społeczno-Kulturalnego Żydów w Polsce Artur Hofman podkreślał, że 19 kwietnia to dla społeczności Żydów polskich dzień bardzo ważny. - To dzień pamięci o tych, którzy przeciwstawili się zbrodniczej machinie faszyzmu. Dzień zadumy, a jednocześnie dumy - z tego, że tych młodych ludzi stać było na czyn zbrojny - powiedział Hofman.
"Najważniejsze jest życie oraz walka o to, by było godne"
Wśród osób, które przyszły w czwartek na ulicę Miłą, by oddać hołd powstańcom byli dwaj starsi panowie ze Stanów Zjednoczonych, Benito i Abram. - Mieszkamy w Miami. Obaj urodziliśmy się na Kubie, a pięćdziesiąt lat temu wyjechaliśmy z Kuby do USA. W Polsce, w Ostrowi Mazowieckiej, żyli nasi przodkowie. Przyjechaliśmy do Polski, by dowiedzieć się czegoś więcej o nich. Zamierzamy pojechać także do Krakowa - opowiadał Abram. Benito powiedział, że udział w uroczystości przed Bunkrem Anielewicza był dla niego "ogromnie silnym przeżyciem". - Płakałem w jej trakcie - przyznał.
Wśród młodszych uczestników uroczystości była Magdalena, pochodząca z Gliwic, a mieszkająca w Warszawie. - Na rocznice wybuchu powstania w getcie przyjeżdżałam do Warszawy już kiedy byłam w liceum, z całą klasą, gdy żył jeszcze Marek Edelman. Spotykaliśmy się z nim. Teraz na uroczystościach rocznicowych jest znacznie więcej młodych niż kilka lat temu, co bardzo cieszy - opowiadała.
- Marek Edelman mówił, że najważniejsze jest życie oraz walka o to, by to życie było godne. To właśnie stanowiło cel powstańców w getcie - powiedziała Magdalena. Jak wielu innych uczestników uroczystości, przyniosła bukiet żółtych żonkili, ulubionych kwiatów Edelmana, które on sam co roku 19 kwietnia składał pod pomnikiem powstańców.
mp, pap