Bez rozgłosu

Jacek Szumlas: - W swym najnowszym filmie "Celebrity" podejmuje pan - poza głównym tematem sławy - wątek dotyczący powiązań między tradycyjną religijnością i seksem. Kolejna prowokacja?
Woody Allen: - Związek seksu i religijności to kwestia, która zawsze interesowała szeroką publiczność. Nigdy nie ukrywałem, że to także mój ulubiony temat. Dlatego też sięgnąłem po niego w swych dwóch ostatnich filmach. Niewiele jest zagadnień we współczesnym kinie, które mnie jako reżysera w ogóle obchodzą. Podobnie jest ze stylem filmów. Filmy akcji i kino opierające się na efektach specjalnych zupełnie mnie nie pociąga. Uważam, że najciekawszym tematem, jaki może podjąć reżyser, są związki między kobietami i mężczyznami oraz takie sprawy, jak problem wiary w istnienie Boga, a także śmierć i właśnie ludzki seksualizm.


Allen Stewart Konigsberg alias Woody Allen - reżyser, aktor, scenarzysta, muzyk, komik estradowy. Urodził się 1 grudnia 1935 r. w Nowym Jorku. W 1953 r. ukończył Midwood High School i rozpoczął studia na New York University. W latach 1955-1958 pisał teksty do programów telewizyjnych. Na przełomie lat 60. i 70. zyskał rozgłos dzięki występom w telewizyjnym "The Tonight Show". W 1969 r. napisał pierwszą sztukę teatralną "Zagraj to jeszcze raz, Sam", wystawianą na Broadwayu. W 1971 r. zaczął występować z New Orleans Funeral and Ragtime Orchestra w Michael?s Pub na Manhattanie. W 1978 r. film Allena "Annie Hall" zdobył trzy Oscary - za najlepszy film, najlepszy scenariusz i reżyserię. Woody Allen w swojej karierze był twórcą lub współtwórcą prawie czterdziestu filmów.

- W pańskim filmie Kenneth Branagh zachowuje się i mówi w sposób typowy dla pana. Czy pan narzucił mu taki styl gry?
- Przeciwnie, nie chciałem, żeby Kenneth grał Woody?ego. Zależało mi natomiast na tym, by aktor grający tę rolę umiał pokazać nerwowe napięcie typowe dla postaw życiowych i codziennych zachowań nowojorczyków. To musiało wyglądać jednocześnie komicznie i neurastenicznie. Branagh gra człowieka nerwowego i niespokojnego, ale przy tym na wskroś sympatycznego. Takie właśnie aktorskie zadanie postawiłem przed Kennethem Branaghiem. Wprawdzie już oglądając materiały zdjęciowe z planu, ku własnemu zaskoczeniu stwierdziłem, że Kenneth idealnie zrozumiał i uchwycił tę postać, ale na tym kończą się podobieństwa między nami. Poza tym dzieli nas poważna różnica wieku. Nawet gdybym ja zagrał tę rolę 25 lat temu, okazałbym się pewnie śmieszny, ale nie byłbym w stanie ukazać głębszych cech tej postaci, bo nie mam tak rozwiniętego talentu aktorskiego jak Kenneth Branagh. Tylko ktoś o takiej skali umiejętności aktorskich jak on mógł nadać postaci całe bogactwo i złożoność.
- Kenneth Branagh to aktor o niekwestionowanym talencie, potwierdzonym przyznaniem Oscara.
- Potrafi bez porównania lepiej niż ja grać przed kamerą, a także koncepcyjnie rozbudowywać powierzane mu role. Pasjonuje mnie obserwowanie tego procesu, w którym aktor, studiując postać, jeszcze przed pierwszym ujęciem nadaje jej głębię. Bardzo mi to imponuje.
- Czy z tych samych powodów obsadził pan Leonarda DiCaprio długo przedtem, zanim stał się megagwiazdą?
- O zaangażowaniu Leonarda DiCaprio przesądziło wprawdzie zrządzenie losu, ale nie był to taki zupełny przypadek, jak mogłoby się wydawać. Uczciwość moich reżyserów od castingu zawsze się opłaca. Przyjaźnię się z Diane Keaton, poszedłem wiec obejrzeć film z jej udziałem zatytułowany "Pokój Marvina". Wtedy po raz pierwszy zobaczyłem tego młodego człowieka. Zadzwoniłem do Diane z gratulacjami i od razu zapytałem, kim jest ów Leonardo DiCaprio, który wydawał mi się młodym, ale świetnie zapowiadającym się aktorem. Wówczas Diane zaproponowała, bym go sobie obejrzał w filmie "Co gryzie Gilberta Grape?a", co tylko utwierdziło mnie w przekonaniu, że DiCaprio jest naprawdę świetny. Później, kiedy jego nazwisko zaproponowano na casting, rozpoznałem je i od razu zatelefonowałem, oferując mu rolę.
- A DiCaprio miał już wtedy za sobą rolę w "Titanicu".
- Ta superprodukcja weszła na ekrany dwa miesiące później i okazało się, że w obsadzie mojego skromnego filmu figuruje supergwiazda.
- Gwiazdorstwo, chęć błyszczenia, wyróżniania się na tle przeciętniaków - to także pański ulubiony temat.
- W Stanach Zjednoczonych w ostatnich latach pojęcia "sława" i "gwiazdorstwo" zyskały nowy, szerszy wymiar. Sława stała się obiektem powszechnych marzeń. Rozgłos jest stanem powszechnie pożądanym i coraz bardziej cenionym. Prawdopodobnie to efekt działania telewizji i niepowstrzymanego rozrastania się czasu antenowego. To są przecież nie kończące się setki godzin, które trzeba nieustannie zapełniać. Dochodzi do paradoksalnej sytuacji, że niemal każdy, o kim jest choć odrobinę głośno, może mieć swój autorski program w telewizji. Obawiam się, że niebawem zabraknie widzów, ponieważ każdy będzie chciał zostać gwiazdą telewizyjną mniejszego lub większego formatu. Na ekrany trafią wszyscy: prawnicy, lekarze, chirurdzy plastyczni, kucharze, urzędnicy. Odnoszę wrażenie, że nasze stulecie to przede wszystkim epoka powszechnego angażowania się w show-business.

Krzysztof Zanussi
Woody Allen jest pewnym fenomenem kinematografii amerykańskiej, ponieważ jest twórcą-autorem. Cała produkcja hollywoodzka zakłada pewien kolektywizm w powstawaniu dzieł, a Allen wyłamuje się z tej zasady. Tworzy filmy, w których sam jest autorem scenariusza, główną postacią, reżyserem. Ma bardzo osobisty styl, kwalifikujący go właściwie bardziej jako Europejczyka w Ameryce. Allen jest twórcą nowojorskim, przenikniętym duchem przyczółka Europy w Ameryce. Jest twórcą również bardzo żydowskim w tym sensie, że reprezentuje pewną międzynarodowość społeczności rozsianej po całym świecie i mającej głębokie korzenie w kulturze starotestamentowej. Jego głęboka ironia, dystans do świata, mroczny czasem humor - to wszystko jest cechą tej kultury i cały świat jest w jakiś sposób z tą kulturą obeznany. Ironia stosowana w filmach przez Woody?ego Allena ratuje go przed popadnięciem w różne ideologiczne pułapki. Nawet psychoanaliza, której kiedyś ulegał dość bezkrytycznie, została przez niego wykpiona i to kpiarstwo jest jego wielką siłą, to go odróżnia od całej twórczości reżyserów amerykańskich, dla których dystans i ironia są najczęściej niedostępne. Nieprzypadkowo filmy Allena cieszą się większą popularnością w Europie niż Stanach Zjednoczonych. Fakt, że ten twórca utrzymuje się na rynku tak długo w dobrej kondycji reżyserskiej, już kwalifikuje go do rzędu klasyków. Woody Allen przejdzie do historii kina jako osobny element tej kultury. Nie wszystkie filmy Allena mnie zachwycają, ale każdy chce się obejrzeć, ponieważ są one nieporównanie inteligentniejsze i bardziej oryginalne niż większość produkcji hollywoodzkich.


- Jeden z bohaterów pańskiego filmu wyraża opinię, że społeczeństwo można oceniać na podstawie tego, jakich wybiera sobie idoli. Jakie jest pańskie zdanie na temat społeczeństwa, w którym pozycję "gwiazdy socjometrycznej" osiągnęli Woody Allen czy Kenneth Branagh?
- Jeżeli chodzi o Kennetha Branagha i aktorów podobnych mu rangą, to ich pozycję uważam za jak najbardziej zrozumiałą. Jeżeli natomiast społeczeństwo do roli gwiazdy wybiera kogoś takiego jak ja, to ono samo zdecydowanie wymaga pomocy.
- Sława - tak, ale za cenę tytanicznej pracy.
- Są ludzie, którzy właśnie z tego powodu w pełni zasłużyli na sławę i uwielbienie, na przykład Fred Astaire czy Barbra Streisand. Ja jednak obserwuję zjawisko odwrot- ne - coraz częściej rozgłos zdobywają ludzie, których udziałem nie powinien się on stać nigdy i w żadnym wypadku, ponieważ ich popularność to kwestia przypadku lub absurdalnej sytuacji, w jakiej się znaleźli. W swym filmie zilustrowałem to przykładem mężczyzny, który podczas napadu terrorystycznego wystąpił w roli zakładnika. Gdy wraca do Stanów Zjednoczonych, zyskuje z dnia na dzień ogromną popularność. Wkrótce też pisze książkę, zarabia na niej duże pieniądze i w rezultacie staje się naprawdę wielką sławą. Dla mnie to bardzo interesujące zjawisko. Intrygują mnie ludzie, którzy starają się zyskać sławę bez szczególnego powodu i własnych zasług, chociaż wewnętrznie buntuję się przeciwko temu i nie umiem zaakceptować takiego stanu rzeczy. Ciągle mi się wydaje, że jedyna normalna i możliwa do przyjęcia sytuacja to ta, w której sławę zyskuje się w następstwie stworzenia jakiegoś dzieła - mniej ważne w jakiej dziedzinie.
- Jak Woody Allen radzi sobie z popularnością. Czy pana opinia na temat sławy zmieniła się od czasów, gdy był pan osobą znacznie mniej znaną?
- Kiedy byłem bardzo młody, wyobrażałem sobie, że sława oznacza życie nie tylko bardziej przyjemne, ale także pozbawione problemów. Dopiero kiedy sam stałem się sławny, zdałem sobie sprawę z tego, jak wiele problemów pojawia się w ludzkim życiu wraz ze sławą. Nie będę oryginalny, jeżeli powiem, że sława oznacza mniej prywatności; nie można spacerować po ulicach, nie będąc rozpoznawanym. Stajemy się również tematem publikacji dziennikarzy, którzy piszą o nas rzeczy nie zawsze prawdziwe i sprawiedliwe. Sława to także paparazzi, którzy mogą cię zaskoczyć w najmniej spodziewanej sytuacji. Tyle że na te uciążliwości należy spojrzeć trzeźwo. To są rzeczy nieprzyjemne, ale najczęściej nie zagrażają zdrowiu albo życiu, więc przesadzają ci, którzy twierdzą, że sława to potworność.
- Wielu aktorów, którzy całe lata poświęcają temu, by zyskać sławę, kiedy już ją zdobędzie, narzeka, często obłudnie, że w ich życiu zaczął się koszmar.
- Sława to również przywileje, a nawet drobne i cenne korzyści, które czynią życie osoby sławnej znośniejszym. Po pierwsze, można żądać wysokich, choć pozostających w dysproporcji do tego, co się faktycznie robi, honorariów. Można też dostać stolik w każdej restauracji i bilety do teatru. Weekendy trzeba rezerwować dla lekarzy troszczących się o nasze zdrowie. Jeżeli nawet zostanę zatrzymany za przekroczenie prędkości, zamiast dostać mandat, daję autograf. Nie należy więc ze sławy czynić dramatu.
- Nie zagrał pan w swoim najnowszym filmie i nie wystąpi pan w następnym. Niebawem natomiast będziemy mogli pana zobaczyć w filmowym duecie z Sigourney Weaver. To pański wybór czy też nie otrzymuje pan innych propozycji aktorskich?
- Głównych ról nie proponowano mi nigdy, chociaż bardzo chętnie bym je przyjął. Jeżeli jakiś reżyser zaprasza mnie na plan, są to zazwyczaj niewielkie role. Z Sigourney Weaver zagrałem w epizodzie tylko dlatego, by wyświadczyć grzeczność reżyserowi. Proszę jednak pamiętać, że nie jestem aktorem - jestem komikiem. Reżyserzy są tego świadomi i pewnie z tego powodu nie proponują mi dużych ról. Moje pojawienie się na ekranie często nie jest odbierane w kategoriach sztuki aktorskiej. Widownia oczekuje, że powiem zabawny monolog albo zainscenizuję skecz o charakterze kabaretowym, a to może rozsadzać koncepcję filmu.
- Wielu ludzi zagrało w pańskich filmach samych siebie, ostatnio na przykład słynny miliarder Donald Trump. Jemu też pisał pan rolę czy pozwolił mówić własnymi słowami?
- Teksty, które wygłasza Donald Trump, zostały dla niego napisane właśnie dlatego, że nie jest aktorem. Zawodowych aktorów zachęcam na planie do improwizacji, ponieważ dodanie jakiegoś tekstu czy gestu od siebie zazwyczaj wzbogaca napisaną wcześniej kwestię. Donaldowi Trumpowi zależało na tym, by znaleźć się w moim filmie, kiedy więc zapytałem, czy pozwoli mi kręcić w swoim kasynie w New Jersey, on odpowiedział: "Oczywiście, ale za to chcę dostać rolę w pańskim filmie". Zgodziłem się od razu, bo wiem doskonale, że Trump i bez udziału w moim filmie jest dostatecznie sławny. Może wyburzać ogromne budynki tylko po to, by w ich miejsce stawiać nowe.
- Pański film zaczyna się i kończy wezwaniem o pomoc. Czy ta scena ma jakieś szczególne znaczenie? Czy umieszczając ją w swym filmie, chciał pan w formie symbolicznej powiedzieć coś o społeczeństwie?
- Pomocy wzywa główny bohater, grany przez Kennetha Branagha, ale jest to także wezwanie pochodzące od społeczeństwa, w którym on żyje i które poniekąd reprezentuje. Społeczeństwo jest tak silnie opętane pragnieniem sławy, że staje się to powszechną patologią. Tymczasem mój bohater w przyspieszonym tempie dochodzi do wniosku, że dążenie do sławy może się stać autodestrukcyjną obsesją. On też pierwszy orientuje się w rozmiarach tego zagrożenia i wzywa pomocy.
- Istotną rolę w pańskich filmach odgrywa jazz. Żona Binga Crosby?ego zwykła mówić żartem: "Mój mąż jest graczem w golfa, który okazjonalnie śpiewa". Jak by pan zareagował, gdyby pańska żona powiedziała: "Mój mąż jest jazzmanem, który okazjonalnie kręci filmy"?
- Nic nie mogłoby mnie bardziej ucieszyć. Jednak mój talent muzyczny w żaden sposób nie może się równać z moimi zdolnościami reżyserskimi czy pisarskimi. Inna sprawa, że bardzo chciałbym być w przyszłości wspominany jako muzyk jazzowy, który czasem robił filmy.