Kalejdoskop kulturalny

Nie ufajcie słowom

Milczenie o Hiobie” nie spodoba się tym, którzy w Piotrze Cieplaku upatrywali ostatniej ostoi teatru tradycyjnego. Najnowszy spektakl Cieplaka to najbardziej „warlikowskie” z jego przedsięwzięć. Zaczyna się mniej więcej konwencjonalnie. Cezary Kosiński przywołuje przypowieść o Hiobie, pojawiają się kolejni aktorzy. Ubrani zwyczajnie, zasiadają za stołem, czujemy, że za moment rozpocznie się kolejna, przemyślana dialogowo i efektowna wizualnie teatralna partytura tego reżysera. Nic z tych rzeczy. Zespół ulega rozproszeniu, każda z postaci przychodzi do nas w innej sprawie. Opowiadanie na serio o cierpieniu w czasach bólu sankcjonowanego komercyjnym zamówieniem nie jest już możliwe. Tragedia Hioba nie ujawnia się w biblijnym zaklęciu, wielkich słowach skażonych często kłamstwem, ale w tym, co niewidzialne, zepchnięte na margines, wycofane z obiegu. I dlatego aktorzy Narodowego nie budują zwartej narracji. Każdy opowiada o prywatnym mierzeniu się z bólem lub jego brakiem. Nie starają się przekonywać do własnych racji, zachowują dystans i obiektywizm. Cieplaka nie interesuje szantaż emocjonalny – żadnych morałów, pouczeń, łatwych wzruszeń, istotne są narracje: rozproszone, rozsypane słowa, które układają się w kosmate, kanciaste historyjki. To z nich wyłania się prawda. Dominika Kluźniak w studiu radiowym nagrywa relację z oblężenia. Jest zdyscyplinowana i profesjonalna, mówi hiperpoprawną polszczyzną, zawsze pamięta o wyłączeniu telefonu. Tylko raz zrozumie, że treści, które przekazuje, nie dają się zbyć obłymi kadencjami. Prosi o przerwę w nagraniu, odroczenie wyroku. Karol Pocheć czyta wykopiowania wywiadów z Markiem Edelmanem i Andrzejem Stasiukiem. Monika Dryl w eleganckim czerwonym kostiumie interpretuje malarstwo Georges’a de La Toura, zauważa kolczyk w uchu żony Hioba z płótna de La Toura, o którym milczą interpretatorzy. Zbigniew Zamachowski w brawurowym wejściu z pasją opowiada o polskich bocianach – stereotypie romantycznego marzenia i współczesnego wzruszenia. Jest jeszcze być może najważniejsza postać w spektaklu, grana przez Wiktorię Gorodecką: katalizator realnego profanum z ledwo uchwytnym sacrum obecnym przede wszystkim w partyturze towarzyszącego aktorom zespołu Kormorany. Wykrzyczane, wymruczane, wyśpiewane partie Gorodeckiej, z fragmentem „Modlitwy” Miłosza na czele, burzą obiektywizm pozostałych narracji. Cieplak mówi: Nie ufajcie słowom, oglądajcie czuciem. Pokazaliśmy wam jedynie kilka punktów zapalnych. Mogą nie znaczyć nic, mogą oznaczać wszystko. Jak w Księdze Hioba: „Dał Pan i zabrał Pan. Niech będzie imię Pańskie błogosławione”. Co począć z takim dziedzictwem?

SZTUKA

Balon danych

Z jednej strony stara klawiatura. Z drugiej – wielki balon. Pośrodku łączący je kabel. Wystarczy wpisać na klawiaturze dowolny ciąg znaków, żeby w kierunku balonu popłynął przez niego strumień powietrza. To instalacja kolektywu panGenerator i Niklas Roy. Prosta, trafiająca w punkt i kończąca się niezłym hukiem. Wystawa sztuki nowych mediów w ramach festiwalu Kultura 2.0 pod hasłem „Dość” to zgrabna ilustracja mocnej tezy. Produkujemy i pobieramy za dużo informacji, nie mając szansy na analizowanie danych. Nie tylko na co dzień, ale też na poziomie produkcji kultury. To również bardzo ciekawy przegląd tego, jak w roku 2013 myśli się o tzw. nowych mediach. Anna Theiss

„Dość”, galeria Kordegarda, Warszawa, wystawę można oglądać do 6 listopada

DVD

Żartując z gwiazdami

W tym tygodniu „Wprost” można kupić z dwoma filmami DVD. „Zabójczy numer” Paula McGuigana to komedia m.in. z Joshem Hartnettem, Morganem Freemanem i Bruce’em Willisem. W „Szczęśliwym powrocie” zaś Tim Robbins, Rachel McAdams i Michael Peña grają żołnierzy wracających z misji w Iraku. KK

KSIĄŻKA

Ponury japoński optymista

Haruki Murakami mógłby wydawać książki telefoniczne – i tak królowałby na listach bestsellerów. Gdy jego najnowsza powieść ukazała się w Japonii w kwietniu tego roku, w tydzień sprzedano milion egzemplarzy. Szczęśliwie pisarz nie spoczął na laurach – „Bezbarwny Tsukuru Tazaki i lata jego pielgrzymstwa” to nie jest może Murakami w najwyższej formie, niemniej nadal to Murakami w formie bardzo przyzwoitej. Podobnie jak w słynnym „Norwegian Wood” i tym razem autor praktycznie zrezygnował z wątków nadrealnych. „Bezbarwny Tsukuru Tazaki” to z jednej strony powieść o generacji Japończyków urodzonych w latach 70. – ludzi zagubionych i stłamszonych przez kolektywne społeczeństwo, z drugiej – historia o utracie niewinności i bolesnym wkraczaniu w dorosłość. Główny bohater, tytułowy Tsukuru Tazaki, ma też w sobie nietypową dla Murakamiego nutę optymizmu. Piotr Kofta

Haruki Murakami „Bezbarwny Tsukuru Tazaki i lata jego pielgrzymstwa” przeł. Anna Zielińska- -Elliott

Muza 2013

KSIĄŻKA

Żarłoczna mafia

Kilka lat temu szokowała „Gomorra” Roberta Saviano o kamorze. Innej włoskiej organizacji przestępczej – 'Ndranghecie – poświęcona jest „Mafia. Spółka jawna”. Giovanni Tizian nie opowiada wyłącznie o przemocy i rabunkach. Pokazuje, jak mafia coraz silniej przeżera współczesne Włochy. Mocna książka, za którą na autora mafia wydała wyrok śmierci. KK

Giovanni Tizian „Mafia. Spółka jawna”

Muza

FILM

Kapitan za burtą

To historia zainspirowana prawdziwymi zdarzeniami. Rok 2009. Amerykański kontenerowiec „Maersk Alabama” płynie przez wody Oceanu Indyjskiego. Na pokład wdzierają się somalijscy piraci. Czterech mężczyzn z kałasznikowami – nieprzewidywalni, wiedzeni wizją okupu i szansy na lepsze życie. Kiedy załodze udaje się podstępem odeprzeć atak, napastnicy porywają tytułowego kapitana Phillipsa. Uciekają szalupą ratunkową, licząc na to, że USA zapłacą za swojego obywatela kilka milionów dolarów. Dobrze uchwycone są w filmie relacje między marynarzami, odpowiedzialność kapitana za statek i ludzi. W głównej roli znakomitą formą zaskakuje Tom Hanks. Jeden z najlepszych brytyjskich operatorów, Barry Ackroyd, swobodnie przechodzi od wystudiowanych ujęć oceanu do szorstkiej, paradokumentalnej rejestracji akcji. Fabuła trzyma w napięciu. Paul Greengrass jest jednak zbyt inteligentnym reżyserem, aby na tym poprzestać. To twórca, który często w swoich filmach sięga po fakty. Wsławił się paradokumentalną „Krwawą niedzielą” o brutalnym stłumieniu protestu w Irlandii w 1972 r. W „Locie 93” – historii pasażerów samolotu, który 11 września miał uderzyć w Pentagon – opowiedział o solidarności i poświęceniu. Tym razem subtelnie kreśli relacje między kapitanem a Somalijczykami. Interesuje go zderzenie ludzi z dwóch rzeczywistości, o zupełnie innych życiowych perspektywach, możliwościach i marzeniach. W jednej ze scen szalupę ratunkową z piratami i kapitanem otaczają trzy wielkie amerykańskie statki bojowe. Imperium broni nie tylko Richarda Phillipsa, ale też swoich wartości, demonstruje nieugiętą postawę. Surowa rekonstrukcja porwania staje się refleksją nad przepaścią między dwiema częściami świata. Ale też nad desperacją prostych chłopaków, których werbują lokalni watażkowie, dając im broń do rąk. Dla nich to nierzadko jedyny sposób na zarobienie jakichkolwiek pieniędzy. Widz wie, jak skończy się dramat. Historia była głośna, kapitan Phillips chętnie pojawia się w mediach. Ale w filmie finał daleki jest od oczywistości. Tu nie ma wygranych ani przegranych, Greengrass zostawia widzów z poczuciem goryczy. Krzysztof Kwiatkowski

„Kapitan Phillips”, reż. Paul Greengrass, UIP

FILM

Smaki Azji

Wybitny reżyser z HongKongu Wong Kar-wai wrócił do ojczyzny. Od dekady przygotowywał epicką produkcję „Wielki mistrz”. O sztuce walki, ale również historycznej zawierusze XX-wiecznych Chin. Polska premiera pięknej wizualnie baśni kung-fu będzie wydarzeniem organizowanego w trzech miastach Festiwalu Pięć Smaków. Jego program to dowód na różnorodność azjatyckiego kina. Będzie można obejrzeć szalone filmy Sonio Sona, klasyczne kino gangsterskie Johnniego To i realistyczne obrazy Ann Hui. Fascynująca impreza. Krzysztof Kwiatkowski

7. Festiwal Filmowy Pięć smaków, 4-11 listopada, Warszawa, 8-14 Wrocław, 15-17 Koszalin

FILM

W pędzie

Hollywoodzki rzemieślnik Ron Howard daje zapis jednego z najciekawszych sezonów w Formule 1. Rok 1976. Bolidy można jeszcze zamalowywać logotypami firm tytoniowych, a biegi zmienia się lewarkiem. Czerwone ferrari walczy z białym mclarenem. Austriak Niki Lauda ze Szkotem Jamesem Huntem. Dla fanów F1 i dobrej hollywoodzkiej rozrywki „Wyścig” to pozycja obowiązkowa. Maciej Jarkowiec

„Wyścig” reż. Ron Howard ITI Cinema

MUZYKA

Chasydzkie ziarno

Kayah wraca do fascynacji, które zaowocowały jej największym komercyjnym, choć niekoniecznie artystycznym sukcesem. Do wspólnego projektu z mistrzem muzycznego recyklingu Goranem Bregoviciem. Płyt inspirowanych muzyką klezmerską i chasydzką nie brakuje, Kayah odwołuje się jednak do szerszego etnicznego kontekstu, zahaczając przede wszystkim Kayah „Transoriental Orchestra” Kayax o Bałkany i, choć czuje się w klasycznym,hebrajskim zaśpiewie jak ryba w wodzie, wnosi do niego mocny pierwiastek słowiański. Słychać też wyraźnie na tej płycie walor autentyczności nagrań dokonanych w Tel Awiwie. No i nie przypuszczałem, że kiedykolwiek usłyszę nagranie „Rebeki” wytrzymujące porównanie z interpretacją Ewy Demarczyk. Piotr Metz

MUZYKA

Płyta familijna

Płodność firmy artystycznejWaglewski i Synowie, a szczególnie ekumeniczność muzyczna głowy rodu powodują, że każdy ich projekt przyjmujemy z coraz większym zdumieniem. „Matka, Syn, Bóg” to kolejny przykład na to, jak Waglewscy potrafili stworzyć własną nieustającą muzyczną podróż. Fascynujące jest też obserwowanie, jak przeplatają się ich wzajemne inspiracje. Powrót do rockandrollowych podstaw jest na tej płycie fantastycznym podkładem do tekstów o rzeczach ważnych i pięknych. Posłuchajmy całą rodziną. Piotr Metz

Waglewski, Fisz, Emade „Matka, Syn, Bóg” Art2Music

KSIĄŻKA

Po białej łące

Jedyny bunt, jaki może się powieść w epoce postkapitalizmu, to autoagresja i ucieczka w samozatracenie. Tamara Mortus, 30-letnia bohaterka debiutanckich „Nocnych zwierząt” Patrycji Pustkowiak, wyrusza na wędrówkę po bezlitosnej Warszawie, przepływając morze alkoholu i stąpając po białych kokainowych ścieżkach. To się dobrze nie skończy – tam, gdzie Michel Houellebecq spotyka Elfriede Jelinek, z reguły nic dobrze się nie kończy. Ale powieść Pustkowiak – turpistyczna, wyzywająca, łamiąca płciowe stereotypy – jest przy tym diabelsko zabawna: prowokuje śmiech w chwilach największej grozy, nadając jej jeszcze ciemniejszych barw. Piotr Kofta

Patrycja Pustkowiak Nocne zwierzęta

W.A.B. 2013

KSIĄŻKA

Pod prąd

Trwa w Polsce moda – szczerze ją popieram – na reportaż. Tymczasem znakomity reporter Wojciech Jagielski idzie pod prąd: w stronę literatury. Bohaterów „Trębacza z Tembisy” jest trzech: pierwszy to Nelson Mandela, żywy symbol walki z apartheidem, drugi – Freddy Maake, człowiek, który wynalazł wuwuzelę – potwornie głośną plastikową trąbę znaną z mundialu w RPA. Trzecim bohaterem jest sam Jagielski, znużony podróżnik podejrzewający, że w pogoni za historią dziejącą się tu i teraz zgubił coś, czego nie da się już odzyskać. Te narracje wzajemnie się przenikają, opowiadając mądrą historię o ukrytej cenie każdego zwycięstwa. Piotr Kofta

Wojciech Jagielski Trębacz z Tembisy. Droga do Mandeli

Znak 2013

Top 10 muzyka

1. „Perfect”

Perfect

Polskie Radio/Warner Music PL

2. „20/20 Evergreen”

Slums Attack

Fonografika

3. „Renovatio”

Edyta Bartosiewicz

EBA/Parlophone Music Poland

4. „Nowe światło”

Miuosh, Onar

Step Records

5. „The Last Ship”

Sting

Interscope USA/Universal Music PL

6. „Piersi i przyjaciele 2”

Piersi

Polskie Radio/Olesiejuk

7. „(W)Inna?”

Ewa Farna

Magic Records/Universal Music PL

8. „Marek Jackowski”

Marek Jackowski i goście

Universal/Universal Music PL

9. „Jestem...”

Bednarek

Lou&Rocked Boys/Rockers Publishing

10. „Violetta: Hoy somos mas”

Muzyka filmowa

Universal/Universal Music PL

Top 10 książki

1. „Sezon burz”

Andrzej Sapkowski

SUPERNOWA – Niezależna Oficyna Wydawnicza NOWA (przedsprzedaż)

2. „Inferno”

Dan Brown

Wydawnictwo Sonia Draga

3. „Moje wypieki i desery”

Dorota Świątkowska

Egmont Polska Sp. z o.o.

4. „Szczęście w cichą noc”

Anna Ficner- -Ogonowska

Społeczny Instytut Wydawniczy Znak

5. „Blog. Pisz, kreuj, zarabiaj”

Tomek Tomczyk

Wydawnictwo Zielona Sowa

6. „Rok z Ewą Chodakowską”

Ewa Chodakowska, Lefteris Kavoukis

Wydawnictwo K.E. Liber

7. „Policja”

Jo Nesbø

Wydawnictwo Dolnośląskie

8. „Dom Hadesa”

Rick Riordan

Galeria Książki

9. „Podróż do miasta świateł. Tom 2. Rose de Vallenord”

Małgorzata Gutowska-Adamczyk

Wydawnictwo Nasza Księgarnia

10. „Zmień swoje życie z Ewą Chodakowską”

Ewa Chodakowska, Lefteris Kavoukis

Wydawnictwo K.E. Liber

Top 10 kino

1. „Grawitacja”

reż. Alfonso Cuarón

Warner Bros.

2. „Wałęsa. Człowiek z nadziei”

reż. Andrzej Wajda

ITI Cinema

3. „Mój biegun”

reż. Marcin Głowacki

ITI Cinema

4. „Klopsiki kontratakują”

reż. Cody Cameron, Kris Pearn

UIP

5. „AmbaSSada”

reż. Juliusz Machulski

Next Film

6. „Kumba”

reż. Anthony Silverston

Kino Świat

7. „Carrie”

reż. Kimberly Peirce

Forum Film Poland

8. „Chce się żyć”

reż. Maciej Pieprzyca

Kino Świat

9. „Turbo”

reż. David Soren

Imperial Cinepix

10. „Ślepy traf”

reż. Brad Furman

Imperial Cinepix