Kalejdoskop kulturalny

SZTUKA

Twarze Afryki

W języku angielskim azyl ma dwa znaczenia. To schronienie, ale również szpital dla umysłowo chorych, miejsce obłąkania. I to drugie przywodzi na myśl wystawa „Shadow Land” (Kraina cieni) Rogera Ballena. Są tu obrazy zdeformowanych postaci: ludzi z maleńkimi kończynami i głowami ptaków, przede wszystkim tych z serii „Asylum of the Birds” (Ptasi azyl). Na czarno-białych zdjęciach spotykają się outsiderzy – zbrodniarze i uciekinierzy, ludzie psychicznie chorzy, biedni czy wykluczeni mieszkańcy RPA. Ballen fotografować zaczął już jako 14-latek i chociaż nie skończył żadnej szkoły artystycznej (studiował psychologię i geologię, ta druga – uprawiana zawodowo – zaprowadziła go do Afryki), jego zdjęcia zyskują dziś uznanie na całym świecie. Są gromadzone i wystawiane przez takie muzea, jak Centrum Pompidou w Paryżu, MoMA w Nowym Jorku czy Południowoafrykańska Galeria Narodowa w Kapsztadzie. W łódzkim Atlasie Sztuki prześledzić można przemianę artystyczną, jaka w ciągu ostatnich 40 lat zaszła w twórczości tego amerykańskiego fotografa. Początkowo artysta pozostający pod wpływem matki, galerzystki i fotoedytorki legendarnej agencji Magnum Photos, robił zdjęcia dokumentalne, co widać jeszcze w pierwszych seriach „Dorps” i „Platteland”, gdzie fotografował białą biedotę afrykańskich wiosek. Z czasem coraz bardziej widoczne staje się ciążenie ku tak zwanej fikcji dokumentalnej, zdjęciom improwizowanym – malarsko plastycznym i nierealnym. Według Ballena fotografie są lustrami duszy i umysłu. Równie niejednoznaczne i niespodziewane jak same prace artysty może okazać się to, co zobaczymy, trafiając do groteskowo-mrocznego, Ballenowskiego świata. Ale choćby po to, żeby obejrzeć słynne portrety opóźnionych umysłowo bliźniaków Dresie i Casie czy malutkiego sierżanta de Bruin, warto zaryzykować. Anna Maziuk

WYSTAWĘ „SHADOW LAND. FOTOGRAFIE ROGERA BALLENA Z LAT 1982-2013” MOŻNA OGLĄDAĆ W GALERII ATLAS SZTUKI W ŁODZI DO 31 SIERPNIA

FESTIWAL

Bez aktorów

Poznański festiwal Animator, którego siódma edycja zacznie się w piątek, to jedna z najważniejszych imprez poświęconych sztuce animacji w Polsce. Poza konkursami warto zwrócić uwagę na retrospektywy chińskich artystów i twórczości kobiet. Mariusz Wilczyński pokaże fragmenty pełnometrażowego „Zabij to i wyjedź z tego miasta”, a Yach Paszkiewicz poprowadzi warsztaty z animowanego teledysku. Więcej: www.animator-festival.com KK

TVP

Płeć Iranu

Małżeństwo czasowe, zawierane nawet na kilka godzin albo dni – to instytucja, którą dopuszcza szyicka wersja islamu. Właśnie o niej opowiada Sudabeh Mortezai w dokumencie „Na targowisku płci”. Film jest opowieścią o kulturowej wojnie, która toczy się we współczesnym Iranie: o funkcjonowaniu podziałów płciowych, napięciu między zmieniającymi się obyczajami a religią. O tym, jak zasady wiary i przepisy prawne zderzają się z życiem.

„Na targowisku płci”, TVP 2, wtorek, 8 lipca, godz. 00:20

TEATR

Kradzione szafiry i guma Pinky

Sycząca kobra z czołówki Teatru Sensacji zaprojektowanej przez Eryka Lipińskiego znowu wywoła dreszczyk emocji. TVP Kultura przypomina najciekawsze polskie kryminały telewizyjne. Zamiast klasyki w rodzaju Agathy Christie, Conan Doyle’a czy Raymonda Chandlera oglądamy widowiska oparte na tekstach krajowych autorów, m.in. Zygmunta Zborowskiego i Jerzego Janickiego. Teatr Sensacji „Kobra” był hitem ramówki telewizyjnej. Kiedy była emitowana, pustoszały ulice, a szyby – jak w hicie Lombardu – robiły się „niebieskie od telewizorów”. Zagadka kryminalna w państwie sankcjonowanego spokoju była czymś wyjątkowo atrakcyjnym, zwłaszcza że w „Kobrach” z reguły występowały najpiękniejsze polskie aktorki wspomagane przez równie wyśmienitych partnerów. Dzisiaj, kiedy o światowym kryminale wiemy więcej niż cztery dekady temu, a gatunek ponownie święci triumfy, tym bardziej można docenić klasę dawnych realizacji telewizyjnych powstających przecież często w warunkach niemal spartańskich. W sztuce „Brydż” Zbigniewa Kubikowskiego (pokaz 10 lipca o godz. 21.15) niemal oczywiste samobójstwo głównego bohatera staje się początkiem skomplikowanej afery kryminalnej z partyjką brydża w tle, plus świetne role: Mariusza Dmochowskiego i Ryszarda Pietruskiego. W widowisku „Śmierć w samochodzie” (17 lipca, godz. 20.10) z 1974 r., major Downar – znakomity Janusz Zakrzeński – zastawia pułapkę na sprawcę wypadku samochodowego, w którym zginęło dwóch mężczyzn. Uroczym kuriozum w tym zestawie jest spektakl „Amerykańska guma do żucia Pinky” (24 lipca, godz. 20.10), w którym na trop morderstwa właściciela lodziarni naprowadza tytułowa guma do żucia marki Pinky; w obsadzie Emil Karewicz, Krzysztof Kowalewski, Joanna Jędryka, Irena Karel. Lato z „Kobrą” w TVP Kultura zakończy sztuka „Szafir jak diament” Marii Starzyńskiej (31 lipca, godz. 20.10) w reżyserii popularnej autorki filmów dla dzieci i młodzieży, Marii Kaniewskiej. „Występując w »Kobrach«, bawiliśmy się konwencją i jednocześnie traktowaliśmy tę konwencję śmiertelnie serio. Śmiertelnie również dlatego, że trup słał się nader gęsto” – opowiadał mi Andrzej Łapicki. „Ale śmiechu było więcej” – dodawał.

FILM

W obronie hipsterów

Frank” Lenny’ego Abrahamsona to oryginalny film o dojrzewaniu w XXI wieku. Młody chłopak szuka pomysłu na siebie. Dołącza do kapeli muzyków pod wodzą ekscentrycznego Franka, który odgradza się od świata,nosząc na sobie plastikową, sztuczną głowę (postać inspirowana popularnym show brytyjskiego komika Chrisa Sieveya). Wyjeżdżają do chaty w lesie, aby tam pracować nad nową płytą. Tworzenie muzyki staje się dla reżysera pretekstem, żeby obserwować relacje w grupie. „Frank” to film-westchnienie za młodością. Za czasem poszukiwań, nauki własnych emocji, prób zrozumienia samego siebie. Za okresem odkrywania, co jest dla człowieka ważne, pragnienia, by znaleźć idola i autorytet. Jednak słodko-gorzki ton obrazu nie ma w sobie nic z pobłażliwości. W portrecie tego pokolenia nie czuje się drwiny. Przeciwnie, Abrahamson występuje w obronie hipsterów. W dzisiejszym chaosie informacyjnym, wśród coraz większych oczekiwań otoczenia, dorastanie staje się jeszcze trudniejsze. Wśród artystów, którzy wszystkochcą przeżywać mocniej, dochodzi do tragedii. A zadry z tego czasu zostają niekiedy na lata. „Frank” zaskakuje. Choć podobnych opowieści były dziesiątki, w propozycji Abrahamsona kryje się dużo świeżości i bezpretensjonalności. Ze swojej sławy pozwolił odrzeć się Michael Fassbender. To właśnie on przez większość filmu gra w kartonie, który zasłania mu twarz. Także o tym jest „Frank”. O momencie, w którym trzeba zrzucić z siebie maskę i zmierzyć się z rze - czywistością. Krzysztof Kwiatkowski

„FRANK”, REŻ. LENNY ABRAHAMSON, GUTEK FILM

FILM

Pigmej Louis

R0ZUMIEM, CZYM JEST ODCIĘCIE OD ŚWIATA. Kiedyś w radiu usłyszałem: „Gorbaczow był prezydentem dawnego ZSRR”. Nie wiedziałem, dlaczego mówią »dawnego«” – opowiada Louis Sarno w dokumencie „Uciekinier z Nowego Jorku” Michaela Oberta. Muzykolog wyjechał do Afryki nagrywać śpiew pigmejów w 1985 r. Został tam i przyswoił sobie styl życia plemienia Bayaka. Reżyser pokazuje go w tropikalnym lesie i w Nowym Jorku, gdzie mężczyzna wraca z 13-letnim, wychowanym w dżungli synem. Nie ma tu jednak stereotypowego przeciwstawienia natura-kultura ani fascynacji obcością. To raczej poetycki film o życiowych wyborach. O tym, co sprawia, że jedni odnajdują się w miejscu urodzenia, inni zaś za wszelką cenę szukają czegoś innego. A wreszcie o tym, że zarówno pierwszymi, jak i drugimi kieruje to samo marzenie o szczęściu. Krzysztof Kwiatkowski

„UCIEKINIER Z NOWEGO JORKU”, REŻ. MICHAEL OBERT, AGAINST GRAVITY

MUZYKA

Adele w spodniach

W COROCZNYM PRESTIŻOWYM PLEBISCYCIE BBC na muzyczną nadzieję roku Sam Smith wyprzedził znaną dobrze w Polsce Ellę Eyre. Jest posiadaczem głosu o ogromnej skali, którym w dodatku potrafi operować w niestandardowy sposób, niczym Mick Hucknall i Jimmy Sommerville w jednej osobie. Nazywany już przez niektórych „Adele w spodniach” jeśli potrzebuje czegoś jeszcze, by zrobić podobną karierę, to równie znakomitego repertuaru. Ma indywidualność, która, miejmy nadzieję, pozwoli mu na zrzucenie trochę wciąż zbyt przewidywalnej szhow-biznesowej otoczki. Inaczej podzieli los Duffy.

SAM SMITH, „IN THE LONELY HOUR”, WARNER

MUZYKA

Muzycy u szczytu

ALBUM „MADE IN JAPAN” DEEP PURPLE, regularnie notowany w zestawieniach najważniejszych koncertowych płyt wszech czasów, wydany bez studyjnych poprawek, w oryginalnej wersji był wyborem nagrań z trzech japońskich koncertów grupy. W wydaniu deluxe mamy, oprócz efektownego opakowania i dodatków, pieczołowicie odrestaurowaną całość, wraz z występem w To kio, uważanym przez zespół za najlepszy w karierze. To rejestracja muzyków u szczytu swoich możliwości, po najlepszych rejestracjach studyjnych, a przed nieuniknionym konfliktem personalnym. Ikona gatunku w wersji nie do przebicia. Piotr Metz

DEEP PURPLE, „MADE IN JAPAN, DELUXE EDITION”, UNIVERSAL

KSIĄŻKA

Nie być ofiarą

NIEZWYKŁA KSIĄŻKA. Warszawianka Alicja Gawlikowska-Świerczyńska, rocznik 1921, uczestniczka antyfaszystowskiej konspiracji, uwięziona na Pawiaku, wywieziona do obozu w Ravensbrück, gdzie spędziła cztery lata, lekarka – pulmonolog i anestezjolog – czynna zawodowo do dziś, rozmawia o swoim życiu. Ale jak rozmawia! Z dystansem, ironią, bez cienia martyrologii. Nigdy nie chciała być ofiarą – i nigdy nią nie została, nawet w obliczu nieludzkiej totalitarnej niewoli. Piękna rzecz o potędze optymizmu i duchowej niezależności. Również o tym, że kobiety, mądrzejsza i silniejsza płeć, wiecznie muszą naprawiać błędy mężczyzn. Piotr Kofta

DARIUSZ ZABOREK, „CZESAŁAM CIEPŁE KRÓLIKI. ROZMOWA Z ALICJĄ GAWLIKOWSKĄ- -ŚWIERCZYŃSKĄ”, CZARNE 2014

KSIĄŻKA

Mroki Kapsztadu

DOBRE KRYMINAŁY MOGĄ POWSTAWAĆ WSZĘDZIE – choćby w RPA. I to w języku afrikaans. Dowodem na to „Siedem dni” Deona Meyera, mroczna historia z Kapsztadu i okolic. Siedem dni – tyle czasu ma kapitan Benny Griessel, niepijący alkoholik, na odnalezienie sprawcy morderstwa młodej i pięknej prawniczki. Policji zagraża szalony, anonimowy snajper, który domaga się od niej wyjaśnienia zbrodni. Griessel, chcąc nie chcąc, wchodzi w świat korporacyjnych elit i brudnych interesów. A Meyer kreśli ciekawy, niepokojący portret południowoafrykańskiej republiki w 20 lat po upadku apartheidu. Piotr Kofta

DEON MEYER, „SIEDEM DNI”, PRZEŁ. ROBERT J. SZMIDT, SONIA DRAGA 2014

TOP 10 KINO

1. „Transformes: wiek zagłady”

reż. Michael Bay

UIP

2. „Jak wytresować smoka 2”

reż. Dean DeBlois

IMPERIAL CINEPIX

3. „Stulatek, który wyskoczył przez okno”

reż. Felix Hengren

KINO ŚWIAT

4. „Riwiera dla dwojga”

reż. Joel Hopkins

MONOLITH FILMS

5. „Czarownica”

reż. Robert Stromberg

DISNEY

6. „22 Jump Steet”

reż. Phil Lord, Christopher Miller

UIP

KINO

7. „Rio 2”

reż. Carlos Saldanha

IMPERIAL CINEPIX

8. „Gwiazd naszych wina”

reż. Josh Boone

IMPERIAL CINEPIX

9. „Na skraju jutra”

reż. Doug Liman

WARNER BROS.

10. „X-Men: przeszłość, która nadejdzie”

reż. Bryan Singer

IMPERIAL CINEPIX

TOP 10 MUZYKA

1. „Ultraviolence”

Lana del Ray

POLYDOR UK / UNIVERSAL MUSIC PL

2. „Ultimate Santana”

Carlos Santana

SONY MUSIC PL / SONY BMG MUSIC PL

3. „Mini World”

Indila

UNIVERSAL MUSIC PL

4. „Dadadam”

Perfect

POLSKIE RADIO / WARNER MUSIC PL

5 . „X”

Ed Sheeran

WARNER MUSIC / WARNER MUSIC PL

6. „9893” Akustycznie

Dawid Kwiatkowski

MY MUSIC

7. „The Hunting Party”

Linkin Park

WARNER MUSIC / WARNER MUSIC PL

8. „Jestem...”

Bednarek

LOU&ROCKED BOYS / ROCKERS PUBLISHING

9. „Składam się z ciągłych powtórzeń”

Artur Rojek

KAYAX / AGORA

10. „Ghost Stories”

Coldplay

WARNER MUSIC / WARNER MUSIC PL

TOP 10 KSIĄŻKI

1. „Gwiazd naszych wina”

John Green

BUKOWY LAS

2. „Zdrada”

Paulo Coelho

DRZEWO BABEL

3. „Syn”

Jo Nesbø

WYDAWNICTWO DOLNOŚLĄSKIE

4. „Ten mężczyzna. Tom 4. Jego pocałunki”

Jodi Ellen Malpas

AMBER

5. „Pan Mercedes”

Stephen King

ALBATROS

6. „Grand”

Janusz L. Wiśniewski

WIELKA LITERA

7. „Długi film o miłości. Powrót na Broad Peak”

Jacek Hugo- -Bader

SPOŁECZNY INSTYTUT WYDAWNICZY ZNAK

8. „Wszystko zależy od przyimka”

Jan Miodek, Jerzy Bralczyk, Andrzej Markowski

AGORA

9. „Rodzina”

Monika Jaruzelska

CZERWONE I CZARNE

10. „19 razy Katherine”

John Green

BUKOWY LAS