Jednym z najważniejszych jego uprawnień jest współdecydowanie, razem z Radą UE, o kształcie unijnego budżetu; Parlament Europejski w grudniu uchwala go na nadchodzący rok, przyznając niezbędne środki finansowe, a warunkiem jego wejścia w życie jest podpisanie go przez przewodniczącego PE. W wypadku gdy Parlamentowi i Radzie nie uda się uzgodnić wysokości wydatków po dwóch czytaniach projektu budżetowego, przeprowadzonych między majem a grudniem, Parlament może odrzucić w całości projekt budżetu, a cały proces musi się wtedy rozpocząć od nowa.
Decydujący głos ma PE w kwestii wydatków Europejskiego Funduszu Rozwoju Regionów, w walce z bezrobociem - zwłaszcza wśród młodych ludzi i kobiet (Europejski Fundusz Socjalny) - oraz w kwestii programów kulturalnych i edukacyjnych (Erasmus i Socrates). Ponadto - w ramach maksymalnego pułapu ustanowionego przez Radę UE i Komisję Europejską - PE może zwiększyć wydatki na poszczególne cele. Korzysta ze swoich uprawnień zwiększając fundusze przeznaczone na pomoc humanitarną i na programy pomocy uchodźcom. Jednak w przypadku wydatków na rolnictwo Parlament może jedynie proponować poprawki - decydujący głos w tej kwestii ma Rada.
Źródłem unijnego budżetu, który nie może przekraczać 1,27 proc. produktu narodowego brutto wszystkich państw członkowskich Unii są: składki państw członkowskich obliczane na podstawie ich produktu narodowego brutto; określony procent podatku od wartości dodanej (VAT) od dóbr i usług w całej Unii oraz od opłat celnych pobieranych na zewnętrznych granicach Unii, a także inne źródła - między innymi opłaty nakładane na produkty rolne importowane z krajów trzecich.
Parlament Europejski kontroluje i nadzoruje wszystkie dziedziny działalności i instytucje Unii Europejskiej, przede wszystkim Komisję Europejską, m.in. na bieżąco bada przedkładane przez Komisję sprawozdania nt. wdrażania legislacji, wykonania budżetu i realizacji celów politycznych. Parlament udziela jej co roku absolutorium za wykonanie budżetu, oceniając w ten sposób wykorzystanie unijnych pieniędzy. W 1999 roku - uzasadniając swoją decyzję złą gospodarką i brakiem przejrzystości wydatków - odmówił udzielenia absolutorium za rok 1996 Komisji kierowanej przez Jacques'a Santera i w efekcie wymusił jej dymisję.
Uprawnienia Parlamentu Europejskiego dotyczą również polityki międzynarodowej oraz sprawiedliwości i spraw wewnętrznych. Jego opinii zasięga w głównych kwestiach unijnej polityki zagranicznej Rada UE.
W dziedzinie określanej jako "sprawiedliwość i sprawy wewnętrzne" PE pilotuje przede wszystkim kwestie dotyczące wprowadzania w życie polityk budzących powszechne zainteresowanie, np. prawa azylowego i imigracyjnego, walki z narkomanią czy zorganizowaną przestępczością. Parlament jest też regularnie proszony o opinie i informowany o współpracy między organami wymiaru sprawiedliwości i spraw wewnętrznych państw członkowskich Unii. Również w tej dziedzinie może kierować pytania do Rady i formułować zalecenia oraz co roku przeprowadza debatę oceniającą postępy w tych kwestiach.
Parlament ma również prawo przyjmowania i rozpatrywania petycji ze skargami od obywateli Unii Europejskiej oraz osób prawnych, które mają swoją siedzibę na terytorium państw członkowskich.
PE może też powoływać tymczasowe komisje śledcze, co już kilkakrotnie miało miejsce (m.in. dla zbadania sprawy "choroby szalonych krów" (BSE) doprowadzając do powołania Europejskiej Agencji Weterynaryjnej w Dublinie; z inicjatywy parlamentu powstał także tzw. OLAF, czyli Europejski Urząd ds. Zwalczania Nadużyć Finansowych).
Parlament Europejski odgrywa podstawową rolę w procesie powoływania Komisji Europejskiej: jest uprawniony do zatwierdzania lub odrzucania kandydatur unijnych komisarzy, ma też prawo zgłaszania wotum nieufności wobec całej Komisji. Parlament może również Komisję odwołać. Wotum nieufności - uchwalone bezwzględną większością głosów w obecności co najmniej dwóch trzecich głosujących - zmusza Komisję do podania się do dymisji. Na razie jeszcze do tego nie doszło, ale w marcu 1999 roku, po opublikowaniu krytycznego raportu - powołanego przez Parlament komitetu niezależnych ekspertów badającego jej działalność - Komisja podała się do dymisji nie czekając na dalsze kroki europarlamentarzystów.
Komisja parlamentarna, grupa polityczna lub grupa eurodeputowanych, może zadawać Komisji Europejskiej lub Radzie pytania, które często inicjują debatę parlamentarnej kończącą się przyjęciem rezolucji. Porządek posiedzeń plenarnych przewiduje też m.in. tzw. "godzinę pytań", podczas której posłowie mogą kierować pytania do Komisji i Rady. Deputowani do Parlamentu Europejskiego mogą też zgłaszać Komisji i Radzie interpelacje na piśmie, na które otrzymują odpowiedź w tej samej formie (rocznie jest ponad 5 tys. takich interpelacji).
Wreszcie PE przedstawia kwestie do rozważenia na każdym unijnym szczycie. W pierwszym dniu obrad szefów państw i rządów UE, przewodniczący Parlamentu jest proszony o wyrażenie poglądów i obaw PE w odniesieniu do aktualnych problemów, a także pozycji w programie obrad Rady Europejskiej.
Parlament Europejski kontroluje również Europejski Bank Centralny (ECB) traktowany jako część europejskiej unii monetarnej.
Bank jest całkowicie niezależny w podejmowaniu decyzji dotyczących polityki monetarnej; ma wyłączną kompetencję w ustanawianiu stóp procentowych i wykorzystywaniu instrumentów monetarnych niezbędnych do utrzymania stabilności euro. Za swoje działania odpowiada jednak przed Parlamentem Europejskim, i tylko przed nim. PE bierze też udział w powoływaniu prezesa, zastępcy prezesa i członków zarządu ECB. Po przesłuchaniach w komisji, nominowani kandydaci muszą uzyskać akceptację Parlamentu zanim na te stanowiska powoła ich Rada.
Prezes Europejskiego Banku Centralnego musi też co roku przedstawiać raport na posiedzeniu plenarnym parlamentu.
Na czele Parlamentu Europejskiego stoi przewodniczący, który reprezentuje PE na spotkaniach oficjalnych i w kontaktach międzynarodowych. Przewodniczy też posiedzeniom plenarnym, zebraniom Prezydium i Konferencji Przewodniczących. Szefem PE jest Irlandczyk Pat Cox.
Prezydium Parlamentu Europejskiego odpowiada za politykę budżetową parlamentu, za sprawy administracyjne, organizacyjne i za politykę kadrową. Oprócz przewodniczącego i czternastu wiceprzewodniczących w skład Prezydium wchodziło dotychczas pięciu kwestorów, którzy - jako doradcy - zajmują się obsługą administracyjną i finansową deputowanych i ich statutem. Decyzje o ewentualnych zmianach w ostatecznej strukturze prezydium w rozszerzonej Unii i liczbie wiceprzewodniczących wymagają zmiany regulaminu i powinny zapaść na sesji plenarnej PE.
Ciałem wykonawczym parlamentu jest Konferencja Przewodniczących PE. W jej skład wchodzą: szef parlamentu i przewodniczący parlamentarnych frakcji politycznych.
W PE było dotychczas 17 stałych komisji. Po rozszerzeniu planuje się utworzenie kolejnych trzech. Parlament może także powoływać podkomisje, komisje tymczasowe i komisje śledcze, które zajmują się konkretnymi problemami.
Istnieją też wspólne komisje parlamentarne PE i parlamentów krajowych państw powiązanych z Unią Europejską układami stowarzyszeniowymi, które utrzymują stosunki międzyparlamentarne. Pełnią one rolę opiniotwórczą i zajmują stanowiska w różnych sprawach związanych z integracją danego kraju z Unią. Do niedawna jedną z nich była również wspólna komisja z polskim parlamentem. Jej inauguracyjne posiedzenie odbyło się na przełomie listopada i grudnia 1993 r., a ostatnie, 20., w listopadzie 2003 r. Spotkania odbywały się mniej więcej dwa razy w roku, na przemian w Warszawie i Brukseli. Parlamentarnej Komisji Wspólnej RP-UE współprzewodniczyli ostatnio Józef Oleksy i Francuz Jean- Louis Bourlanges.
Pracę Parlamentu Europejskiego organizuje sekretariat, którym kieruje sekretarz generalny. W skład stałego personelu sekretariatu wchodzi około trzech i pół tysiąca osób. Własny personel zatrudniają ponadto grupy polityczne i eurodeputowani.
Przedstawiciele poszczególnych krajów nie zajmują miejsc w Parlamencie Europejskim delegacjami narodowymi, ale według przynależności do grup politycznych. W ostatnim składzie Parlamentu było tych grup siedem, a kilku posłów pozostawało niezrzeszonych.
Grupy polityczne ostatniego składu:
PPE-DE - Grupa Europejskiej Partii Ludowej (Chrześcijańscy Demokraci) i Europejskich Demokratów PSE - Grupa Partii Europejskich Socjaldemokratów ELDR Grupa Partii Europejskich Liberałów i Demokratów Verts/ALE - Grupa Zielonych/Wolne Przymierze Europejskie GUE/NGL - Konfederacyjna Grupa Zjednoczonej Lewicy Europejskiej/ Nordycka Zielona Lewica UEN - Grupa Unii na rzecz Europy Narodów EDD - Grupa na rzecz Europejskich Demokracji i Różnorodności NI - Niezrzeszeni.
W skład tych grup politycznych wchodzili deputowani z ponad stu narodowych partii politycznych. Przewiduje się, że po czerwcowych wyborach, w których po raz pierwszy będą uczestniczyć obywatele 10 nowych państw członkowskich, polityczny obraz parlamentu może się zmienić. Eksperci przewidują, że największym blokiem politycznym w nowym Parlamencie Europejskim będą partie centro-prawicowe.
Parlament Europejski powstał 1 stycznia 1958 r. z połączenia Zgromadzenia Parlamentarnego Europejskiej Wspólnoty Gospodarczej (EWG) ze Zgromadzeniem Parlamentarnym Euroatomu i ze Wspólnym Zgromadzeniem Europejskiej Wspólnoty Węgla i Stali (EWWiS). Wówczas przyjął nazwę Europejskiegp Zgromadzenia Parlamentarnego, zmienioną w 1962 r. na Parlament Europejski.
Do czasu rozszerzenia UE z 15 do 25 państw, w procesie integracji uczestniczyło ok. 375 milionów obywateli za pośrednictwem swoich 626 przedstawicieli w Parlamencie Europejskim. Teraz Unia liczy 454 milionów obywateli, a liczba europarlamentarzystów wzrosła do 732.
Do 1979 r. deputowanych do PE desygnowały spośród swoich członków parlamenty państw członkowskich. Sprawowali oni podwójny mandat przedstawicielski. Pierwsze bezpośrednie wybory do PE odbyły się w czerwcu 1979 roku, 34 lata po zakończeniu II wojny światowej. Obywatele wrogich sobie wcześniej państw Europy wybrali członków wspólnego parlamentu. Od tego czasu, co pięć lat, wybierają oni swoich eurodeputowanych w wyborach bezpośrednich i powszechnych.
Polska jest jedynym krajem, w którym mandaty nie są od razu dzielone na okręgi wyborcze i gdzie stosuje się podwójny system liczenia głosów. Dlatego też tylko Polska poda wyniki wyborów do PE z opóźnieniem (nasz system jest dość skomplikowany: w podziale 54 przysługujących Polsce mandatów do PE wezmą udział tylko te komitety wyborcze, które w skali kraju dostaną co najmniej 5 proc. ważnych głosów; po obliczeniu, ile głosów padło na poszczególne komitety, które osiągnęły próg wyborczy, Państwowa Komisja Wyborcza obliczy, ile mandatów przysługuje poszczególnym komitetom w okręgach. Mandaty uzyskują kandydaci w kolejności otrzymanej liczby głosów).
Parlament Europejski z początkowo ciała doradczego - na mocy kolejnych traktatów - zwłaszcza z Maastricht (1992) i Amsterdamu (1997) - przekształcił się stopniowo w parlament legislacyjny, z władzą coraz bardziej podobną do tej, jaką mają parlamenty narodowe. Analitycy przewidują, że tendencja rozszerzania kompetencji Parlamentu Europejskiego będzie się utrzymywać.
em, pap