Archeolodzy odkryli średniowieczną osadę w Puszczy Zielonce

O odkryciu średniowiecznej wsi poinformował PAP archeolog, kierownik prac wykopaliskowych Marcin Krzepkowski. Jak tłumaczył, poszukiwania średniowiecznej wsi Gać położonej w sercu Puszczy Zielonki w Wielkopolsce trwały od kilku lat. Okoliczni mieszkańcy wskazywali badaczom, gdzie według legend i opowieści wioska ta powinna się znajdować. Mówili też o odnajdywanych na powierzchni ludzkich kościach. Na zdjęciach lotniczych nic jednak nie wskazywało na to, że w tym rejonie znajdowała się dawniej jakaś osada.

Dopiero w tym roku w czerwcu, kiedy Wielkopolskę nawiedziła potężna susza, na zdjęciach wykonanych z drona przez Kaspra Hanusa i zdjęciach z samolotu, zrobionych przez Piotra Wronieckiego, udało się potwierdzić, że na łące, o której mówili mieszkańcy, znajdują się pozostałości dawnej zabudowy.

– Odkrycia udało się dokonać trochę przypadkiem. Od pięciu lat prowadzimy nieopodal Gaci badania średniowiecznego miasta w Dzwonowie. Zaczęliśmy interesować się okolicą i próbowaliśmy dociec, dlaczego na terenie obecnej Puszczy Zielonki upadło tyle miejscowości, które istniały na tym terenie w średniowieczu. Jedną z tych miejscowości jest Dzwonowo, gdzie na początku XIV wieku założono miasto i gdzie istniała siedziba właścicieli z rodu Nałęczów, później Rogalińskich herbu Łodzia. Drugim takim miejscem jest Głęboczek, gdzie również lokowano w średniowieczu miasto – też już obecnie nieistniejące. Trzecią miejscowością była właśnie Gać, którą w końcu udało się nam odnaleźć – powiedział Krzepkowski.

Gać była w średniowieczu dużą wsią. W 1335 roku ufundowano tu drewniany kościół parafialny pw. Św. Piotra i Pawła, a w skład parafii oprócz Gaci wchodziło także pięć pobliskich miejscowości: Łopuchowo, Łoskoń, Wojnowo, Brzeźno i Włókna – okolice dzisiejszego Potrzanowa. – Wzmianki o Gaci pojawiały się w źródłach pisanych dość często. Były tam także informacje o tym, że w połowie XVI wieku tutejsza parafia została zlikwidowana, natomiast wsie, które wchodziły w skład parafii, zostały dołączone do kościoła w Długiej Goślinie. Coś się więc musiało w tym miejscu wydarzyć – odpowiedź na to pytanie jest jednak jeszcze przed nami – opowiadał Krzepkowski.

Pierwsze wykopy archeologiczne w Gaci przeprowadzono na przełomie lipca i sierpnia. W poszukiwaniach brały udział także dwie studentki antropologii z Wrocławia - Beata Drupka i Joanna Wysocka. W szóstym sondażu natrafiono na ludzkie kości. Miejsce – jak się potem okazało – było przykościelnym cmentarzem. Dotychczas odkryto tu 14 grobów szkieletowych datowanych na okres od XIV do XVI wieku.

– Robiąc kwerendę w materiałach archeologicznych, natrafiliśmy na informację, że 30 lat temu na tym terenie odkryto fragment ludzkiej czaszki – nie było jednak na ten temat żadnych dalszych informacji. Doszliśmy więc do wniosku, że najprawdopodobniej znalezisko to związane jest z istniejącym w Gaci cmentarzem przykościelnym – nie myliliśmy się. Na fragmenty pierwszych grobów szkieletowych natrafiliśmy tu już na głębokości 20 cm. Dotychczas odkrytych zostało 14 grobów – w żadnym z nich nie znaleźliśmy jednak żadnych zabytków, które pomogłyby nam bliżej określić okres, w którym te osoby zostały pochowane – wskazał Krzepkowski.

Archeolog tłumaczył, że charakterystyczny układ jam grobowych świadczy o tym, iż był to cmentarz przykościelny. – W przeciwieństwie jednak do położonego nieopodal cmentarza w dawnym Dzwonowie – w Gaci zmarłych chowano w drewnianych trumnach, których pozostałości zachowały się do dziś – mówił.

Cała powierzchnia dawnej wsi, około 1,5 ha, została już objęta badaniami powierzchniowymi z użyciem detektorów metali. Dzięki współpracy z Wielkopolską Grupą Eksploracyjno-Historyczną "Gniazdo" pozyskano prawie 150 zabytków metalowych, w tym 25 monet pochodzących z okresu od XIV do XIX wieku.

– Z monet średniowiecznych udało nam się odnaleźć m.in. XV-wieczne denary jagiellońskie. Drugim zbiorem były późniejsze, już XVII-wieczne szelągi Jana Kazimierza, oraz kilka monet związanych z nowszą historią Gaci, czyli monety pruskie, w tym srebrna marka z 1875 roku – poinformował archeolog.

Jak dodał, odkryto także m.in. różne klucze i kłódki z XV i XVI w. Jednym z ciekawszych znalezisk była także XV-wieczna ostroga. Krzepkowski podkreślił, że badania archeologiczne na terenie Gaci będą kontynuowane w przyszłym roku. Wtedy zakres badań ma być poszerzony, aby określić pełny zasięg cmentarza. Badacze będą również próbowali odnaleźć relikty dawnego kościoła.

– Chcielibyśmy w tym miejscu rozpoznać także jedną z chat, której relikty udało się zlokalizować na zdjęciach lotniczych. Na całej powierzchni planujemy także przeprowadzenie szczegółowych badań powierzchniowych, a następnie badań nieinwazyjnych z wykorzystaniem m.in. magnetometru i georadaru – zapowiedział Krzepkowski.

Archeolog wskazał, że badacze będą próbowali dowiedzieć się więcej także o życiu ówczesnych mieszkańców. Jak mówił, „życie codzienne mieszkańców Gaci na pewno nie było usłane różami”.

– Ludność, która tutaj mieszkała, musiała zapewne wykonywać ciężkie prace fizyczne, musiała być też przystosowana do niełatwych w tym miejscu warunków przyrodniczych. Rytm dzienny wyznaczały wschód i zachód słońca – bo mieszkańcy byli uzależnieni od źródeł światła. Nie bez znaczenia były także święta kościelne, które świętowano w gackim kościele. Ale poza samym kościołem mamy także wzmianki o młynie w Gaci, bliskość jeziora natomiast wpływała zapewne na dietę mieszkańców. Będziemy się starali dowiedzieć o tych ludziach więcej – powiedział Krzepkowski.

Archeolog podkreślił, że odkrycia zanikłych średniowiecznych wsi w Wielkopolsce za każdym razem należy traktować jako sensacyjne. Jak mówił, tego typu obiekty odkrywane były dotychczas najczęściej na Śląsku. "W Wielkopolsce takie odkrycia to rzeczywiście duża rzadkość" – podkreślił.