Badanie kleszcza - „za” i „przeciw”. Czy warto wykonać to badanie po ukąszeniu przez kleszcza?

Co to jest borelioza?

Borelioza jest chorobą zakaźną wywoływaną przez krętki Borrelia burgdorferi. Nieleczona może być bardzo niebezpieczna i wywoływać ciężkie i nieodwracalne konsekwencje ze strony wielu układów, w tym układu nerwowego. Choroba ta jest przenoszona przez kleszcze, pasożyty z rodziny pajęczaków, których pożywieniem jest krew – najczęściej gryzoni, ale niestety także i ludzi.

Kleszcze są nosicielami wielu chorób, wśród których najczęściej wskazywaną jest: borelioza i kleszczowe zapalenie mózgu, babeszjoza i anaplazmoza. Osoba zakażona dowiaduje się o ukąszeniu albo odnajdując kleszcza, i jest to prawdopodobnie najszybszy i najlepszy z możliwych scenariuszy, albo dopiero kiedy zauważa na ciele rumień. W szczególności w przypadku odkrycia na skórze rumienia, należy zgłosić się niezwłocznie do lekarza w celu wdrożenia antybiotykoterapii, bowiem rumień jest oznaką zachorowania. Rumień należy jednak odróżnić od zwykłej reakcji zapalnej, która powstaje na skórze zaraz po ukąszeniu. Problemy diagnostyczne zaczynają się w momencie kiedy rumień nie wystąpi, a dzieje się to nawet w przypadku ponad połowy osób zakażonych.

W Polsce są regiony, w których występowanie kleszczy może być większe niż w innych miejscach. Na ukąszenie jesteśmy zdecydowanie bardziej narażeni w województwach warmińsko-mazurskim oraz podlaskim. W polskich warunkach najwięcej kleszczy znajdziemy też w lasach mieszanych oraz liściastych, a także na koszonych łąkach.

Leczenie boreliozy

Boreliozę leczy się poprzez kurację antybiotykową. W modelu standardowym leczenia, antybiotyk bądź jego kombinacje, przyjmowane są przez pacjenta ponad 3 tygodnie. Przy ostrej postaci boreliozy, stosuje się leczenie dożylne.

Przy stadium infekcji przewlekłej, następuje zarażenie ośrodkowego układu nerwowego. Można wówczas odczuwać zaburzeniami czucia, czy podrażnieniem nerwów obwodowych. Do objawów tej fazy można zaliczyć zapalenie stawów, czy mięśni, a także zaburzenia w widzeniu.

Nie istnieje szczepionka na boreliozę. Istnieje za to możliwość szczepienia przeciwko kleszczowemu zapaleniu mózgu.

Dlaczego ważne jest szybkie wykrycie boreliozy

Szybkie wykrycie boreliozy jest niezwykle istotne z kilku powodów. Szybkie wykrycie lub wykluczenie boreliozy ma istotne znaczenie ze względu na czas inkubacji choroby. Krętki borrelii stosunkowo wolno namnażają się, a zatem istnieje okres pierwszych kilku tygodni w których podjęcie leczenia wiąże się ze znacznie większą skutecznością podjętej antybiotykoterapii. Leczenie jest zatem o wiele krótsze, a zatem pacjent jest narażony na znacznie mniej ewentualnych skutków ubocznych, w tym skutków ze strony układu nerwowego, które znamionują późną, nieleczoną i przewlekłą boreliozę.

Badanie kleszcza po ukąszeniu coraz popularniejszą metodą

Coraz więcej osób zgłasza się do laboratorium w celu wykonania badania genetycznego wyciągniętego ze skóry kleszcza. Takie badanie, o ile jest przeprowadzane przez wyspecjalizowane ośrodki laboratoryjne, pozwala z dużym, blisko 100 procentowym prawdopodobieństwem, wykluczyć nosicielstwo chorób odkleszczowych. Wynik daje czytelną informację o tym, czy możemy wykluczyć zakażenie boreliozą oraz innymi chorobami przenoszonymi przez kleszcze. Jeśli wynik będzie pozytywny to lekarz może skierować nas na dalsze badania diagnostyczne, a następnie wdrożyć odpowiednie leczenie.

Specyfika badania kleszcza

Badanie kleszcza można przeprowadzić w kilku laboratoriach w Polsce. Warto zwrócić uwagę jaką metodą są wykonywane takie badania. Najlepiej jakby były to badania wykonywane metodą badania genetycznego PCR, a najlepiej najnowszą jej odmianą - PCR Real Time. Jest to metoda, która zapewnia najwyższą dokładność i czułość, a zatem prawdopodobieństwo wykrycia patogenów w zarażonym kleszczu jest blisko 100-procentowe.

Badania kleszczy przeprowadza SANEPID w Bydgoszczy, a także kilka ośrodków prywatnych w tym od kilku lat Laboratorium Blumed z Wrocławia. Próbki można dostarczać osobiście lub drogą kurierską. Wyniki najczęściej są przesyłane na maila w ciągu kilku dni. Po usunięciu ze skóry kleszcza najlepiej włożyć do szczelnego, czystego pojemnika, na przykład do badania moczu lub do woreczka strunowego. W przypadku jeśli kleszcz nie jest dostarczany do laboratorium bezpośrednio po usunięciu, warto włożyć go do lodówki, gdyż dzięki temu próbka dłużej zachowuje trwałość.

Otrzymany wynik jest prosty w interpretacji, zawiera bowiem dwie możliwości - wynik dodatni, kiedy kleszcz był nosicielem danego patogenu, lub wynik ujemny, kiedy kleszcz nie był nosicielem.

"Za" i "przeciw" badaniu kleszcza

Badanie kleszcza jest badaniem, które zyskuje coraz większą grupę jego zwolenników, zarówno wśród pacjentów, jak i lekarzy. Opinia na temat przydatności badania kleszcza nie jest jednak jednoznaczna, co jest spowodowane w dużej mierze innowacyjnością tego rodzaju testu (obecny jest w naszym kraju od kilku lat), a także tego, że badany jest kleszcz, a nie człowiek.

Istnieje wiele przesłanek, które skłaniają do przeprowadzenia badania kleszcza:

- standardowe testy przeprowadzane z krwi (Elisa, Western Blot) mają niewystarczającą skuteczność (30-50% testu Elisa, 50-70% testu Western Blot), co powoduje częste występowanie wyników fałszywie dodatnich i fałszywie ujemnych

- bardzo wysoka skuteczność, czułość i specyficzność badania DNA kleszcza - sięgająca blisko 100%. Jest to skuteczność nieporównywalnie większa niż skuteczność standardowych testów z krwi

- szybkość - badanie kleszcza można wykonać bezpośrednio po usunięciu kleszcza ze skóry, co znacząco może skrócić czas do podjęcia leczenia lub wykluczenia możliwości zakażenia przez badanego kleszcza. Szybkie wdrożenie leczenia umożliwia uniknięcie długotrwałej, ciężkiej i kosztownej antybiotykoterapii

- komfort psychiczny pacjenta, dla którego w przypadku niezbadania kleszcza, jedyną metodą umożliwiającą wykluczenie zakażenia, w przypadku kiedy nie pojawił się rumień, jest test Western Blot, na którego wykonanie trzeba czekać około 6 tygodni, a którego wyniki i tak nie są pewne

Istnieją też argumenty przeciw badaniu kleszcza:

- jeżeli w badaniu wyjdzie, że kleszcz był zakażony, to nie znaczy, że zaraził człowieka. Jest to stwierdzenie prawdziwe, jednak należy zauważyć, że celem badania kleszcza nie jest potwierdzenie zakażenia u człowieka, gdyż do tego służą testy wykonywane z krwi pacjenta, lecz jego nadrzędnym zadaniem jest wykluczenie zakażenia. Jeżeli wynik badania kleszcza jest ujemny, możliwość zarażenia człowieka przez tego kleszcza jest bliska zeru. Oczywiście warunkiem jest to, aby pacjent dostarczył do badania wszystkie kleszcze, które go ukąsiły, jeśli doszło do ukąszenia mnogiego.

- cena badania - badanie kleszcza nie jest badaniem tanim. Cena badania kleszcza wynosi w zależności od zakresu badania od około 150 do 400 zł. Jest to związane z zaawansowaną technologią badawczą jaka jest stosowana w przypadku badań genetycznych

Podsumowując, badanie kleszcza jest wartościową propozycją wspierającą diagnostykę zakażenia chorób odkleszczowych. Dzięki badaniu możemy w stosunkowo krótkim czasie oszacować ryzyko zapadnięcia na jedną z chorób przenoszonych przez kleszcze. W idealnym przypadku na tym etapie uzyskujemy odpowiedź o wyniku ujemnym, co w zasadzie wyklucza zakażenie. W przypadku wyniku dodatniego, otrzymujemy cenną informację o wysokim prawdopodobieństwie zakażenia, co umożliwia szybkie podjęcie dalszych kroków przez lekarza. Jest to istotne również z tego powodu, że badanie kleszcza może wykazać zakażenie kleszcza przez inny niż borelioza patogen, co umożliwia wdrożenie przez lekarza odpowiedniego leczenia i trafniejszą diagnostykę.