Spotkanie w Astanie. Zacieśnianie współpracy między UE a krajami Azji Centralnej

W Astanie przy jednym stole zasiedli prezydenci Kazachstanu, Kirgistanu, Tadżykistanu, Turkmenistanu (prezydenta reprezentował wiceprzewodniczący Gabinetu Ministrów) i Uzbekistanu oraz przewodniczący Rady Europejskiej. Pierwsze spotkanie regonalne odbyło się w przededniu 30. rocznicy nawiązania stosunków dyplomatycznych między państwami Azji Centralnej a Unią Europejską.

„Dialog międzyregionalny rozprzestrzenił się na prawie wszystkie priorytetowe obszary współpracy, ale potencjał nie został jeszcze wyczerpany. Dzisiejsze spotkanie jest wyraźnym dowodem naszego pragnienia do dalszego rozszerzania konstruktywnej interakcji w sferze politycznej, gospodarczej i humanitarnej. Kazachstan może zaoferować ponad 100 rodzajów przetworzonych towarów o wartości około 1,5 miliarda dolarów rocznie w takich branżach jak inżynieria, produkcja żelaza i stali, przetwórstwo spożywcze i rolnictwo. Obiecującym tematem jest bezpieczeństwo żywnościowe. Jak wiadomo, Kazachstan rocznie eksportuje ponad 5 mln ton pszenicy, w tym do krajów UE. W ciągu ostatniego roku eksport produktów spożywczych do UE wzrósł o 32% i przekroczył 630 mln USD. Kazachstan mógłby dalej dostarczać produkty rolne i nawozy mineralne do krajów UE. Osobnym tematem jest „zielona” energia. Wierzę, że tutaj również moglibyśmy ściśle współpracować. Ogólnie chciałbym wyrazić przekonanie, że współpraca między Kazachstanem a Unią Europejską będzie kontynuowana” – powiedział Kasym-Żomart Tokajew.

Prezydenci krajów Azji Centralnej i przewodniczący UE podsumowali wyniki dotychczasowej wieloaspektowej i wzajemnie korzystnej współpracy oraz zobowiązali się do dalszego budowania silnego, wszechstronnego i obiecującego partnerstwa opartego na wspólnych wartościach i wzajemnych interesach. Potwierdzili swoje zaangażowanie we wspólną pracę na rzecz pokoju, bezpieczeństwa, demokracji, praworządności i zrównoważonego rozwoju, przy pełnym poszanowaniu prawa międzynarodowego. Uczestnicy podtrzymali zobowiązanie do przestrzegania Karty Narodów Zjednoczonych, a w szczególności poszanowania niepodległości, suwerenności i integralności terytorialnej wszystkich krajów, nieużywania siły lub groźby użycia siły oraz pokojowego rozwiązywania sporów.

Praworządność i gospodarka

Podczas spotkania prezydenci potwierdzili, jak ważne jest wzmocnienie dialogu w temacie przestrzegania praworządności, praw człowieka, równouprawnienia płci oraz pracy instytucji, które kształtują naczelne zasady współpracy międzyregionalnej w ramach strategii UE dla Azji Centralnej z czerwca 2019 r.

Uczestnicy z zadowoleniem przyjęli instytucjonalizację stosunków między Azją Centralną a UE w ramach istniejących platform wysokiego szczebla, a także podkreślili znaczenie aktywnego zaangażowania społeczeństwa obywatelskiego w rozwój współpracy międzyregionalnej.

Przewodniczący Rady Europejskiej pochwalił wysiłki przywódców krajów Azji Centralnej na rzecz wzmocnienia współpracy regionalnej i wzajemnych powiązań, wskazanych we Wspólnych Oświadczeniach Posiedzeń Konsultacyjnych Szefów Państw Azji Centralnej.

Z kolei szefowie państw Azji Centralnej wysoko ocenili wkład UE w intensyfikację rozwoju gospodarczego po pandemii, przezwyciężenie wyzwań społeczno-gospodarczych spowodowanych przez COVID-19 i promowanie współpracy transgranicznej w regionie. Tylko rozszerzenie wzajemnych mechanizmów handlowych i inwestycyjnych może dać impuls do rozwoju społeczno-gospodarczego wszystkich stron. A to wymaga stworzenia sprzyjającego otoczenia biznesowego, czemu ma służyć nowa platforma – Forum Gospodarcze UE-Azja Centralna.

Wspólnie na rzecz Afganistanu

Uczestników spotkania niepokoi sytuacja humanitarna w Afganistanie. Ich zdaniem należy zintensyfikować współpracę w zakresie udzielania pomocy humanitarnej tamtejszej ludności. Strony podkreśliły również znaczenie promowania i poszanowania praw człowieka oraz podstawowych wolności wszystkich Afgańczyków, w szczególności kobiet, dziewcząt i mniejszości, a także ustanowienie pluralistycznego i reprezentatywnego rządu.

W tym kontekście znaczenia nabierają wyniki pilotażowego projektu UE-UNDP, dzięki któremu afgańskie kobiety studiują na uniwersytetach w Kazachstanie i Uzbekistanie, a także biorą udział w programach edukacyjnych w Republice Kirgiskiej, Tadżykistanie i Turkmenistanie. Inicjatywy te umożliwiają zdobycie wyższego wykształcenia przez Afganki i przyczyniają się do inkluzywnego rozwoju społeczno-gospodarczego kobiet w afgańskim społeczeństwie.

Strony uznały również, że współpraca między Azją Centralną a UE w zakresie zarządzania granicami i bezpieczeństwem, w tym wspólna walka z terroryzmem, międzynarodową przestępczością zorganizowaną, handlem ludźmi, przemytem migrantów, nielegalnym handlem bronią, narkotykami i zagrożeniami dla cyberbezpieczeństwa przebiega sprawnie i ma duży potencjał.

Transport i ochrona środowiska

Uczestnicy spotkania podkreślili także konieczność opracowania regionalnej wizji i współpracy w zakresie budowania zrównoważonej łączności między Azją Centralną a UE, zgodnie ze strategią UE Global Gateway oraz narodowymi celami rozwoju transportu i tranzytu krajów Azji Centralnej.

Przywódcy Azji Centralnej z zadowoleniem przyjęli zamiar UE, by ułatwiać rozwój zrównoważonego transportu, logistyki i połączeń cyfrowych przy jednoczesnym poszanowaniu standardów ekologicznego rozwoju. Oczekiwane wyniki badania UE na temat zrównoważonych połączeń w Azji Centralnej są ważne, podobnie jak ścisła współpraca między stronami w celu połączenia szlaków transportowych między Azją Centralną a UE, w tym z transeuropejską siecią transportową (TEN-T). W listopadzie ma się odbyć konferencja ministerialna UE–Azja Centralna na temat łączności.

Uczestnicy spotkania są również zainteresowani wzmocnieniem wspólnych działań w dziedzinie "zielonego rozwoju", ochrony środowiska i zmian klimatycznych zgodnie z paryskimi zobowiązaniami stron. Biorąc pod uwagę pozytywne doświadczenia UE w opracowywaniu i wdrażaniu mechanizmów wspólnego zarządzania zasobami wodnymi i rzekami transgranicznymi, przywódcy rozmawiali o możliwości wzmocnienia współpracy międzyregionalnej w zakresie wdrażania innowacyjnego wzajemnie korzystnego i otwartego partnerstwa wodno-energetycznego w Azji Centralnej. Ich zdaniem konieczne jest wzmocnienie współpracy między ośrodkami analitycznymi UE i Azji Centralnej.

Uczestnicy spotkania wyrazili głęboką wdzięczność Kazachstanowi za inicjatywę i zorganizowanie pierwszego spotkania szefów państw Azji Centralnej i UE oraz zgodzili się co do tego, że tego typu spotkania będą odbywać się regularnie.

Na zakończenie spotkania szefowie państw Azji Centralnej i przewodniczący Rady Europejskiej przyjęli wspólne oświadczenie dla mediów.

Wzmocnione partnerstwo

27 października 2022 r. w Astanie doszło do dwustronnego spotkania prezydenta Kazachstanu Kasyma-Żomarta Tokajewa oraz Charlesa Michela, przewodniczącego Rady Europejskiej.

Strony potwierdziły dynamiczny rozwój stosunków między Republiką Kazachstanu a Unią Europejską w ostatnich 30 latach. I zapowiedzieli, że nadal będą wzmacniać dotychczasowe partnerstwo strategiczne. Według Prezydenta Kazachstanu, Unia Europejska jest głównym partnerem handlowym i inwestycyjnym Kazachstanu.

W ciągu 30 lat do gospodarki kraju przyciągnięto ponad 160 miliardów dolarów inwestycji z UE. Za 8 miesięcy br. obroty handlowe między Kazachstanem a Unią Europejską wzrosły o 43% i wyniosły 26 mld dolarów.

Przywódcy uzgodnili dalsze kroki na rzecz wdrożenia umowy o wzmocnionym partnerstwie i współpracy między Kazachstanem a UE (EPCA), strategii UE wobec Azji Centralnej, a także nowych inicjatyw UE dla Azji Centralnej w zakresie łączności oraz innych sektorów.

Prezydenci podkreślili znaczenie wykorzystania istniejącego potencjału w obszarach zielonej gospodarki, efektywności energetycznej, cyfryzacji i wzajemnych powiązań między Kazachstanem a Unią Europejską.

Spotkanie dotyczyło również współpracy w zakresie surowców krytycznych (CRM), w szczególności metali ziem rzadkich. Strony potwierdziły gotowość do rozwijania strategicznego partnerstwa w dziedzinie CRM oraz z zadowoleniem przyjęły zbliżające się podpisanie Memorandum o Porozumieniu między Republiką Kazachstanu a Unią Europejską w sprawie strategicznego partnerstwa w dziedzinie zrównoważonych łańcuchów wartości surowców, baterii i zielonego wodoru. W tym kontekście podkreślili również znaczenie systematycznej poprawy klimatu biznesowego i tworzenia korzystnych warunków do dalszego przyciągania inwestycji unijnych do Kazachstanu.

Szczególną uwagę zwrócono na kwestię zapobiegania niezamierzonemu negatywnemu wpływowi sankcji Unii Europejskiej na gospodarkę Kazachstanu. Przewodniczący Charles Michel potwierdził, że sankcje UE nie są skierowane przeciwko państwom trzecim i podkreślił znaczenie unikania uchylania się i obchodzenia sankcji międzynarodowych. Strony rozmawiały także o przenoszeniu do Kazachstanu europejskich firm produkujących, których produkty nie podlegają sankcjom.

Biorąc pod uwagę obecną sytuację geopolityczną, znaczenia nabiera rozbudowa istniejących i rozwój nowych międzynarodowych korytarzy transportowych między Europą a Azją Centralną w celu zapewnienia globalnych łańcuchów produkcji i dostaw. Dalszy rozwój Transkaspijskiego Międzynarodowego Szlaku Transportowego oraz innych szlaków transportowych w regionie stwarza spore możliwości.

Jednocześnie w trakcie rozmów kontynuowany był dialog na temat demokracji, praw człowieka i praworządności. Charles Michel wyraził poparcie dla ambitnych reform mających na celu postęp modernizacji politycznej i wizji „Sprawiedliwego Kazachstanu”, a także zobowiązanie kraju do pełnego i przejrzystego śledztwa w sprawie wydarzeń styczniowych.

Strony podkreśliły znaczenie wzmocnienia dialogu regionalnego w Azji Centralnej, który jest kluczem do dobrobytu i dalszego zrównoważonego rozwoju regionu.

Niskoemisyjny rozwój

Jednym z najpilniejszych wyzwań, do których Kazachstan i UE muszą dostosować swoją działalność gospodarczą są kwestie związane ze zmianami klimatycznymi. Obaj przywódcy nie mają wątpliwości, że problem globalnego ocieplenia wymaga pilnych działań ze strony światowej społeczności. Konieczne jest wzmocnienie współpracy eksperckiej, technologicznej i technicznej na rzecz dostosowania gospodarek do niskoemisyjnego rozwoju. Zwrócili także uwagę na potrzebę dalszego wzmocnienia dialogu regionalnego w zakresie gospodarki wodnej.

Podczas wizyty Przewodniczącego Rady Europejskiej Charlesa Michela podpisano porozumienie inwestycyjne dotyczące utworzenia centrum produkcji i dystrybucji „zielonego” wodoru w obwodzie mangystauskim.

W rezydencji Akorda prezydentowi Kazachstanu Kasym-Żomartowi Tokajewowi i przewodniczącemu Rady Europejskiej Charles’owi Michelowi został zaprezentowany projekt utworzenia tego centrum.

Inwestor Svevind Group planuje zorganizować produkcję „zielonego” wodoru w obwodzie mangystauskim o zdolności 2 mln ton rocznie.

Projekt obejmuje budowę i eksploatację zakładu odsalania o wydajności 255 000 metrów sześciennych na dobę, 40 GW stacji energii odnawialnej (wiatrowej, słonecznej) oraz 20 GW produkcji elektrolizy wody, głównie na eksport lub do użytku domowego.

Wdrożenie projektu stworzy około 3500 miejsc pracy w trakcie budowy i około 1800 nowych stałych miejsc pracy podczas etapowego uruchamiania obiektów. Przewiduje również współpracę uczelni niemieckich i kazachskich w zakresie szkolenia kadr w obwodzie mangystauskim. Ponadto planowana jest budowa infrastruktury kosztem inwestora oraz opłacanie zobowiązań socjalnych na rzecz rozwoju społeczno-gospodarczego regionu.

„Nasze więzi stają się coraz silniejsze. Azja Centralna i Europa zbliżają się do siebie, a relacje między nami zacieśniają się. Kazachstan jest ważnym partnerem Unii Europejskiej, a także ważnym graczem na arenie międzynarodowej i w regionie. Gratuluję Państwu pierwszego spotkania szefów państw Azji Centralnej i Unii Europejskiej. Bliska współpraca z krajami Azji Centralnej otwiera drogę do zapewnienia rozwoju i bezpieczeństwa regionu. Dzisiejsze spotkanie jest ważniejsze niż tylko dialog polityczny między dwoma regionami” – powiedział Charles Michel podczas briefingu dla mediów.