Zakonnice odbierały im dzieci. "Zgrzeszyłaś, musisz odpokutować"
Nominowany do Oscara film „Tajemnica Filomeny” Stephena Frearsa powstał na podstawie reporterskiej książki Martina Sixsmitha pod tym samym tytułem. Wzbudził dyskusję, która wisiała nad irlandzkim Kościołem od dawna. Zakony przyjmowały pod swoje skrzydła „upadłe kobiety” – głównie nastolatki z ubogich rodzin, które zaszły w ciążę. Od lat 40. abp John Charles McQuaid stojący na czele diecezji w Dublinie otwarcie głosił, że samotne matki są grzeszne i należy oddzielać je od ich dzieci. Instytucje religijne, takie jak „azyle sióstr magdalenek” – stały się pośrednikami adopcji – zarówno krajowych, jak i za granicę, głównie do Stanów Zjednoczonych. Szacuje się, że za ocean wysłano wtedy co najmniej 2 tys. dzieci. W zamian z USA miały przychodzić wysokie wota ofiarne. Łącznie sprawa może dotyczyć nawet kilkudziesięciu tysięcy kobiet. O ujawnienie akt adopcyjnych zaapelowała do rządu i Kościoła katolickiego organizacja Philomena Project założona przez Lee, jej córkę Jane Libberton i Adoption Rights Alliance. Kobieta wzięła także udział w cyklu spotkań z politykami w Waszyngtonie.
– Stworzyliśmy Philomena Project, aby uświadomić społeczeństwu problem, który przez lata był skrzętnie skrywany w zakonnych archiwach – opowiada mi córka Lee, Jane Libberton. – Chcemy nieść pomoc kobietom, które wciąż nie znalazły tyle siły co moja mama i samotnie dźwigają swój ciężar. Ich historie zasługują na to, by ujrzały światło dzienne.
Kościół katolicki nie pozostaje bierny. Z Philomeną Lee i współautorem scenariusza Steve’em Cooganem spotkał się papież Franciszek. Jednak rzecznik Watykanu zaprzeczył, jakoby Ojciec Święty miał obejrzeć „Tajemnicę Filomeny” na specjalnym pokazie. Zarzucił producentom, że posługują się osobą papieża przy promocji filmu. – Zaproszenie do nas przyszło, bo Watykan zorientował się, że projekt może być istotnym sygnałem dla świata, który uświadomi ludziom, co się wydarzyło – komentował Coogan w BBC Radio. Audiencja nie była długa. Papież uważnie wysłuchał historii Lee. – Mam nadzieję, że Ojciec Święty pomoże również osobom, które przeszły przez to co ja i mój syn, którego nigdy nie poznałam jako dorosłego mężczyzny – mówi „Wprost” Irlandka. Podkreśla, że nie chce atakować Kościoła. Siostry Świętego Serca twierdzą jednak, że film przekłamuje rzeczywistość. – Nawet jeśli kilka wątków dostosowano do potrzeb dramaturgii, Frears wiernie przeniósł na ekran moje doświadczenie – twierdzi Philomena. – W bohaterce rozpoznaję siebie, słyszę z ekranu słowa, które kiedyś padły z ust zakonnic.
Philomena
Lee dorastała w biednym, konserwatywnym środowisku. Była czwartym z sześciorga dzieci pomocnika rzeźnika z hrabstwa Limerick. We wczesnym dzieciństwie straciła chorą na gruźlicę matkę. – Jako 18-latka nic nie wiedziałam o życiu – mówi. Wychowana przez zakonnice dziewczyna nie miała też pojęcia, czym jest seks i skąd się biorą dzieci. Zaszła w ciążę z pierwszym, poznanym na wiejskim festynie, chłopakiem. Nieślubne dziecko oznaczało w Irlandii hańbę, więc sześć miesięcy później rodzina wysłała ją do zakonu w Roscrea. Tam przyszedł na świat Anthony. Kiedy po porodzie pojawiły się komplikacje, siostry odmówiły jej podania leków. Żeby cierpiała. – Wpojono mi poczucie winy – tłumaczy. – Razem z innymi dziewczynami, które też były samotnymi matkami, pracowałam w pralni. Siostry, przechodząc obok nas, powtarzały: „Musisz odpokutować, zgrzeszyłaś przeciwko Bogu”. Miałyśmy po kilkanaście lat i ich słowa głęboko w nas zapadały. To dlatego tak długo nie byłam w stanie ujawnić swojego sekretu.
Przez kolejne pięć dekad Philomena nikomu nie zdradziła, co się wydarzyło w Roscrea. Nie stać jej było na zapłacenie 100 funtów, by wykupić siebie i syna z placówki. Zmuszono ją więc, by podpisała zgodę, że o przyszłości dziecka zadecydują siostry. Trzyletni Anthony razem z inną dziewczynką został adoptowany przez amerykańską rodzinę. Tak został Michaelem Hessem.
Michael
Jako dorosły prawnik trzykrotnie przyjeżdżał do Irlandii, aby odnaleźć matkę, ale siostry uniemożliwiły mu spotkanie z nią. Tłumaczyły, że został porzucony. Philomena też kilka razy próbowała odszukać syna. Wyjechała do Londynu, założyła rodzinę, urodziła dwoje dzieci. Pracowała jako pielęgniarka w szpitalu psychiatrycznym. Wracała do sióstr kilkakrotnie, ale odmawiały jej jakichkolwiek informacji. Twierdziły, że dokumenty spłonęły w czasie pożaru archiwum. Kobieta nosiła w sobie poczucie krzywdy i wstydu. Dopiero po 50 latach odważyła się wyznać prawdę swoim dorosłym dzieciom. Córka Jane Libberton trafiła na ślad chłopca urodzonego tego samego dnia co Anthony. W 2004 r. skontaktowała matkę z dziennikarzem Martinem Sixsmithem. To on pomógł Philomenie Lee odszukać ślady syna. W 2009 r. pojechali razem do Stanów. Te poszukiwania reporter opisał w książce.
Michael Hess również padł ofiarą ideologii. Związany z Partią Republikańską, został szefem działu prawnego w gabinecie George’a Busha. Nigdy nie przyznał się otwarcie do swojego homoseksualizmu. Znajomi prawnika wspominają, że niechętnie o sobie mówił. Tylko najbliżsi wiedzieli, że był adoptowany. Ukrywał też chorobę – AIDS. Przed śmiercią w 1995 r. poprosił partnera, aby go pochował w rodzinnej Irlandii. Tam, gdzie matka mogłaby go odnaleźć. Dzisiaj Philomena Lee jest pogodzona z losem. W książce Sixsmith notuje, że zaczęła nawet chodzić na msze, choć nigdy nie przyjmuje komunii ani się nie spowiada. – Naprawdę można wybaczyć? – pytam Irlandkę.
– Tak – odpowiada 80-letnia Lee. – Anthony miał swoje życie. Na początku czułam wielki ból i gniew. Odeszłam od Kościoła. Ale dzisiaj jestem już starą kobietą. Czasy są inne, wszystko się zmieniło. Nie umiałabym funkcjonować w nienawiści przez tyle lat. Podkreśla, że nie ma w sobie goryczy. O czasie spędzonym w zakonie, gdy odwrócił się od niej ojciec, mówi: – Niektórzy w ogóle nie mają ojca. O swoim doświadczeniu: – Pracując w szpitalu psychiatrycznym, widziałam większe tragedie. I dodaje: – Mój syn dorastał w pięknym domu, otrzymał staranne wykształcenie. Ja miałam bogate życie, choć cały czas w sercu się modliłam, aby odnaleźć Anthony’ego. Na chwilę tylko zawiesza głos, kiedy pytam, co przez te dekady bolało ją najbardziej. – Gdy dowiedziałam się, że Anthony nie żyje, poczułam się tak, jakbym straciła go po raz drugi – odpowiada. – Ale najbardziej mnie boli, że szukał swoich korzeni i umarł z myślą, że matka go nie chciała. Tekst ukazał się w numerze 9/2014 tygodnika "Wprost".
Najnowszy numer "Wprost" będzie dostępny w formie e-wydania .
Najnowszy "Wprost" będzie także dostępny na Facebooku .
"Wprost" jest dostępny również w wersji do słuchani a.