Jak wynika z badania NASK „Nastolatki 3.0” z 2021r., młodzież w czasie wolnym od zajęć szkolnych spędza w internecie średnio 4 godz. i 50 minut dziennie, a w weekendy – 6 godzin i 10 minut. Według raportu „Zdrowie i styl życia polskich uczniów” opublikowanego w 2019 roku przez Instytut Matki i Dziecka ponad połowa uczniów szkół podstawowych co najmniej dwie godziny dziennie spędza na oglądaniu filmów w telefonie, a ponad 60 proc. poświęca ten czas granie lub inne aktywności w elektronicznych urządzeniach przenośnych. Lekarze, psychologowie, psychoterapeuci i pedagodzy alarmują, że nieograniczony dostęp do technologii może mieć negatywny wpływ na rozwój psychospołeczny i fizyczny dziecka.
Alternatywny świat
Coraz większym problemem staje się uzależnienie od internetu i nowych technologii. Istnieje już nawet określenie na osobę uzależnioną od smartfona – to smombie, współczesny zombie.
Największą skłonność do uciekania w wirtualną rzeczywistość wykazują dzieci nieśmiałe, mające trudność w nawiązywaniu relacji z rówieśnikami, doświadczające wyobcowania lub odrzucenia przez kolegów. Do grupy tej należą także uczniowie mający trudności w nauce, które nie muszą wynikać z ich ograniczeń intelektualnych, lecz np. z deficytu uwagi ze strony rodziców, złej atmosfery w domu lub trudnych relacji z rodzeństwem. Rzecz jasna od gier, komunikatorów, oglądania filmów i innych aktywności w sieci może się uzależnić każdy użytkownik.
Nowa forma przemocy
Powszechne w internecie zjawisko hejtowania jest niestety także udziałem dzieci, zwłaszcza – ale nie tylko – nastolatków. Wykorzystywanie internetu, komunikatorów i mediów społecznościowych do wyśmiewania, nękania, zastraszania i prześladowania innych osób to tzw. cyberprzemoc (cyberbullying). Młodzi ludzie, u których rozwój emocjonalny jeszcze się nie zakończył, zazwyczaj nie zdają sobie sprawy z konsekwencji swoich zachowań. Pozorna anonimowość oraz liczebna przewaga osób nękających nad ich ofiarą dodatkowo je ośmiela do zachowań niedopuszczalnych.
Warto wiedzieć, że tego typu zachowania na mocy Kodeksu Karnego mogą pociągnąć za sobą konsekwencje prawne. Stosunkowo nowym zagrożeniem, dotyczącym szczególnie nastolatków, jest sexting, czyli przesyłanie za pomocą internetu lub sieci komórkowej zdjęć, filmów oraz tekstów nacechowanych seksualnie. Według badania „Seksting wśród polskiej młodzieży” przygotowanego na zlecenie fundacji Dzieci Niczyje ponad jedna trzecia nastolatków otrzymała tego typu wiadomości od swoich rówieśników.
Młodzież w okresie dojrzewania chętnie podejmuje tematy związane z intymnością i erotyzmem oraz dzieli się półnagimi lub nagimi zdjęciami, zapominając, że takie treści, nawet jeśli zostały skierowane do wąskiego grona odbiorców (np. chłopaka lub przyjaciółki), bardzo łatwo mogą zostać upublicznione. Konsekwencje mogą być bardzo poważne – silne poczucie wstydu u osoby, której takie materiały dotyczą, ale też nękanie ze strony rówieśników, może doprowadzić do kryzysu psychicznego, a niekiedy do próby targnięcia się na własne życie.
Jeśli jako rodzic potrzebujesz wsparcia w tym zakresie, pamiętaj że możesz skorzystać ze wsparcia oferowanego przez telefon zaufania: 800 100 100.
To bezpłatna i anonimowa pomoc telefoniczna i online dla rodziców/opiekunów i nauczycieli, którzy potrzebują wsparcia i informacji w zakresie przeciwdziałania przemocy, a także pomocy psychologicznej dzieciom przeżywającym kłopoty i trudności, takie jak: agresja i przemoc w szkole, cybeprzemoc i zagrożenia związane z nowymi technologiami, wykorzystanie seksualne, kontakt z substancjami psychoaktywnymi, depresja i obniżony nastrój, myśli samobójcze, zaburzenia odżywiania. Linia czynna jest od poniedziałku do piątku w godzinach 12.00–15.00. Więcej informacji na stronie https://800100100.pl/
Warto podkreślić, że świadomość tych zagrożeń sprawia, że wiele instytucji, w tym Zespół Ekspertów NASK, działający jako punkt kontaktowy do zgłaszania nielegalnych treści w internecie, szczególnie związanych z seksualnym wykorzystywaniem dzieci, funkcjonuje po to, by takie sytuacje eliminować i zadbać o bezpieczeństwo użytkowników. Więcej informacji znaleźć można na stronie dyzurnet.pl.
Uchronić przed zagrożeniami
Poruszanie się po wirtualnym świecie, choćby w najbardziej niewinnych zamiarach, niesie także ryzyko zetknięcia się z ludźmi, którzy będą chcieli wykorzystać łatwowierność dziecka lub je skrzywdzić. Przestępcy doskonale wiedzą, jak dotrzeć do społeczności, na której im zależy. Z powodu braku doświadczenia i związanej z młodym wiekiem naiwności młody człowiek może na przykład paść ofiarą oszustwa, nieświadomie udostępniając obcym dane mogące posłużyć kradzieży pieniędzy z konta rodziców.
Największym zagrożeniem jest jednak tzw. child grooming, czyli uwodzenie dziecka przez internet; sieć jest dla tego typu przestępców najprostszą formą dotarcia do swoich ofiar. Podszywanie się pod rówieśnika dziecka, zdobywanie jego zaufania, doprowadzenie do sytuacji, w której zrobi coś, czego rodzice by nie zaakceptowali – np. wyśle „koledze” swoje zdjęcie w negliżu – i późniejsze szantażowanie ofiary, co wymusza na niej uległość wobec przestępcy, to najczęstsze sposoby zachowania pedofilów.
Świadomi tych zagrożeń rodzice muszą jak najwcześniej uświadomić swoje dzieci, ustalając zasady korzystania z internetu oraz schematy zachowania się w określonych, potencjalnie niebezpiecznych sytuacjach. Dziecko powinno przede wszystkim wiedzieć, że nie ma takiej rzeczy, o której nie mogłoby powiedzieć rodzicom. Poza tym, istnieją aplikacje i programy ułatwiające tzw. kontrolę rodzicielską, najważniejsze jest poświęcenie dziecku czasu i trzymanie pieczy nad jego poczynaniami w sieci.
Naucz tego swoje dziecko:
- Pomyśl, zanim wyślesz intymne materiały.
- Nie poddawaj się modzie na prezentowanie nagości w sieci – moda przeminie, zdjęcia i filmy zostaną na zawsze.
- Nie wysyłaj materiałów, których wstydziłbyś się pokazać rodzicom i znajomym.
- Zabezpiecz i ogranicz dostęp do prywatnych zdjęć i filmów – konfiguruj ustawienia prywatności w serwisach społecznościowych i aktualizuj je. Nie dziel się loginem ani hasłem do swoich kont.
- Jeśli logujesz się na innym urządzeniu niż twoje, pamiętaj, aby się wylogować po zakończonej sesji.
- Zgłoś niepokojące cię sytuacje osobom dorosłym.
- Jeśli ktoś namawia cię do zrobienia czegoś czego nie chcesz zrobić, co jest dla ciebie niebezpieczne, masz prawo powiedzieć „nie”.
Co robić, jeśli materiały intymne wypłyną?
- Zgłoś sprawę administratorowi serwisu, na którym znajdują się materiały.
- Skonfiguruj ustawienia prywatności i ogranicz dostęp do prywatnych informacji.
- Ogranicz widoczność w mediach społecznościowych.
- Zgłoś sprawę na policję – jeżeli osoba uwieczniona na materiałach intymnych jest niepełnoletnia, są to materiały przedstawiające seksualne wykorzystywanie dziecka.
- Rozważ skorzystanie z prawa do bycia zapomnianym – po wypełnieniu stosownego formularza konkretne linki mogą zostać usunięte z wyników wyszukiwania.
W trosce o wzrok
Wrzesień jest dobrym momentem, by udać się z dzieckiem do okulisty, zwłaszcza gdy zaobserwujemy takie zachowania jak mrużenie oczu podczas patrzenia w dal, nawykowe skręcanie głowy, mylenie liter oraz trudności w czytaniu i pisaniu. Podczas roku szkolnego zmysł wzroku u dzieci i młodzieży poddawany jest stałym przeciążeniom.
Nasze oczy zostały „zaprojektowane” przede wszystkim do patrzenia w dal, czyli na odległość przekraczającą 10 metrów. Ponieważ uczeń większość czasu spędza w pomieszczeniach – w sali lekcyjnej, na dodatkowych zajęciach i przy biurku podczas odrabiania pracy domowej, a więc skupia wzrok na przedmiotach znajdujących się w odległości nieprzekraczającej 10 metrów, układ akomodacji odpowiedzialny za ustawianie ostrości w oku nie ma szansy odpocząć.
Takie długotrwałe przeciążenia mogą prowadzić do przykurczu akomodacyjnego charakteryzującego się pogorszeniem ostrości widzenia, a także do rozwijania się wad wzroku, np. krótkowzroczności. Między innymi dlatego tak ważne jest, by czas wolny od nauki dziecko spędzało na otwartej przestrzeni, a nie przed ekranem komputera lub smartfona.
Samo światło niebieskie, naturalnie emitowane przez słońce, nie jest szkodliwe i reguluje nasz rytm dnia. Szkodzi nadmiar światła niebieskiego, zwłaszcza emitowanego wieczorem. Gdy narząd wzroku absorbuje dużo światła niebieskiego, wysyła informację do szyszynki – znajdującego się w mózgu gruczołu odpowiedzialnego m.in. za produkcję melatoniny – by wstrzymała jej produkcję, bo jest dzień i organizm ma być aktywny. Gdy tego światła dociera do oczu mniej, szyszynka dostaje informację, by zacząć wytwarzać melatoninę i przygotować organizm do snu.
Ponieważ nowoczesne urządzenia elektroniczne z ekranami o wysokiej rozdzielczości emitują dużo światła niebieskiego, zaburzając produkcję melatoniny, niezwykle ważne jest przestrzeganie higieny snu, a jeśli dziecko spędza sporo czasu przed ekranami urządzeń, wyposażenie ich w ekrany chroniące wzrok przed nadmierną emisją światła.
Początek roku szkolnego, to idealny czas na to, by ustalić zasady korzystania z sieci. Pamiętaj, że te warunki powinniście ustalić wspólnie z dzieckiem. Omówcie je kolejno, zastanówcie się, z czym się wiążą. Upewnij się także, czy dziecko je rozumie i wytłumacz, dlaczego decydujesz się na pewne ograniczenia.
Nie panikuj, korzystaj świadomie
Ważnym elementem ochrony jest budowanie świadomości na temat istnienia tego rodzaju zagrożeń czy nawet oszustw, które mogą dotknąć dzieci. Wiedzę na ten temat można czerpać np. ze strony CERT Polska, gdzie eksperci w przystępny sposób omawiają np. kwestię oszustw na platformie discord, która jest bardzo popularna wśród najmłodszych.
Jak we wszystkim, kluczem jest zachowanie dystansu świadomość tego, co w sieci jest dobre, a co złe. Internet stał się nieodłączną częścią naszego życia, ale to także rzeczywistość dzieci. I może przynieść wiele dobrego. Nie należy przesadnie się go bać, należy nauczyć dziecko tego, jak bezpiecznie z niego korzystać. Wsparciem w tym zakresie służą miejsca, ludzie i instytucje, które pomagają odnaleźć się w tej nowej rzeczywistości.
Naucz dziecko, ale i siebie, że internet może być przestrzenią, którą odkryjecie wspólnie. Pamiętaj, by nie być biernym użytkownikiem. Jeśli cokolwiek w otrzymanej wiadomości lub na stronie proponowanej do otwarcia budzi Twoją wątpliwość, zignoruj instrukcje czy prośbę w otrzymanej wiadomości, a zamiast tego zgłoś ją na stronie incydent.cert.pl. CERT Polska działa w strukturach NASK. To zespół reagowania na incydenty, innymi słowy to zespół specjalistów zwalczających zagrożenia w internecie. Na stronie cert.pl znajdziesz informacje o kampaniach phishingowych czy kampaniach fałszywych SMS-ów, a także listę ostrzeżeń przed niebezpiecznymi stronami.
Oprócz ustalenia klarownych zasad i ram czasowych związanych z użytkowaniem urządzeń elektronicznych warto przyjrzeć się zachowaniu dziecka. Jeśli ma potrzebę coraz częstszego korzystania z telefonu lub komputera i negocjuje wydłużenie czasu użytkowania albo korzysta ukradkiem, łamiąc zakaz, a w momencie odebrania mu tej możliwości jest podenerwowane, niespokojne, wpada we wściekłość albo odwrotnie – staje się apatyczne, być może jest to symptom uzależnienia. W tej sytuacji wskazana może być konsultacja ze specjalistą, jednak kluczowa jest rozmowa z dzieckiem i zaproponowanie mu alternatywnej opcji spędzania czasu. Pamiętajmy także, że działać w internecie możemy wspólnie z dzieckiem – odkrywajmy świat, kosmos, rozwijajmy swoje pasje. To właśnie dostęp do sieci sprawia, że to wszystko jest w zasięgu ręki.
Pełną ofertę edukacyjną z zakresu bezpieczeństwa dzieci i młodzieży w internecie, wraz z poradami, wynikami badań i materiałami multimedialnymi znaleźć można na stronach www.cyberprofilaktyka.pl i www.saferinternet.pl.