Dyplomaci rodem z PRL-u stracą pracę. Rząd poparł projekt ustawy o służbie zagranicznej

Projekt powstał w Ministerstwie Spraw Zagranicznych. Jak argumentują jego autorzy, po 14 latach obowiązywania ustawa wymaga zasadniczych zmian. „Z analizy przeprowadzonej przez MSZ wynika, że zmiany przeprowadzane w poprzednich latach miały najczęściej charakter fasadowy, a rzeczywiste braki organizacyjne i nieprawidłowości w funkcjonowaniu służby zagranicznej nie były likwidowane”  – czytamy w uzasadnieniu.

MSZ wśród problemów służby zagranicznej wymienia m.in. brak dostatecznie silnych więzi dyplomatów z Polską oraz niejasne kryteria awansu. Resort podkreśla, że ze służby odchodzą z niej profesjonalni dyplomaci i wybitni specjaliści z różnych dziedzin, a wiele placówek zagranicznych funkcjonuje w sposób daleki od pożądanych standardów. „Służba zagraniczna w obecnym kształcie jest nie tylko następcą prawnym, ale także bezpośrednim kontynuatorem służby dyplomatyczno-konsularnej, zakorzenionej systemowo w PRL” – podsumowuje rząd.

Co ma się zmienić?

Dlatego też MSZ przygotowało projekt nowelizacji ustawy o służbie zagranicznej. Najważniejsze proponowane zmiany to:

• Wprowadzenie przepisu określającego zadania służby zagranicznej, do których należy strzeżenie suwerenności Polski oraz ochrona jej interesów w relacjach z innymi państwami, organizacjami międzynarodowymi i innymi podmiotami zagranicznymi. Wskazanie, że zadaniem służby zagranicznej będzie ochrona suwerenności Rzeczypospolitej Polskiej i jej interesów jest istotną zmianą systemową, która po raz pierwszy nadaje służbie zagranicznej charakter rzeczywistej służby państwowej. Zapisano, że wszyscy członkowie służby zagranicznej będą składać ślubowanie, które będzie można zakończyć słowami "Tak mi dopomóż Bóg". 16 listopada będzie obchodzone święto służby zagranicznej (16 listopada 1918 r. marszałek Józef Piłsudski nadał pierwszą depeszę notyfikującą powstanie odrodzonego państwa polskiego).
  
• Wprowadzono kategorii kontraktowych członków służby zagranicznej (zajmujących stanowiska nie będące stanowiskami urzędniczymi). W skład służby zagranicznej będą mogli wchodzić kontraktowi członkowie służby zagranicznej (nie będący członkami korpusu służby cywilnej). Oznacza to możliwość zatrudnienia pracowników w służbie zagranicznej w krótszej, kilkuletniej perspektywie. Dzięki temu służba zagraniczna będzie mogła szerzej korzystać ze specjalistów wykonujących pracę w systemie projektowym. Chodzi nie tylko o specjalistów z dziedzin pozapolitycznych (inżynierów, informatyków, prawników), ale także fachowców pełniących funkcje dyplomatyczne (np. w pracy Narodów Zjednoczonych dużą rolę odgrywają fora eksperckie, w których udział wymaga rzeczywistej wiedzy i doświadczenia, np. w zakresie globalnej polityki klimatycznej).
• Wprowadzenie podstaw prawnych uniemożliwiające pełnienie służby zagranicznej przez funkcjonariuszy i współpracowników komunistycznego aparatu bezpieczeństwa. Ma to dotyczyć osób, które do 31 lipca 1990 r. pracowały lub pełniły służbę albo były współpracownikami organów bezpieczeństwa państwa na podstawie tzw. ustawy lustracyjnej (ustawy z 18 października 2006 r. o ujawnianiu informacji o dokumentach organów bezpieczeństwa państwa z lat 1944-1990 oraz treści tych dokumentów). Stosunki pracy z tymi osobami wygasną w ciągu 30 dni.
  
• Przyjęcie zasady obowiązkowego uzyskiwania zgody ministra spraw zagranicznych na wykonywanie zadań w służbie zagranicznej przez funkcjonariuszy służb specjalnych. Minister spraw zagranicznych będzie mógł wydać zgodę na wykonywanie zadań służby zagranicznej przez funkcjonariuszy lub żołnierzy: Policji, Agencji Bezpieczeństwa Wewnętrznego, Agencji Wywiadu, Służby Kontrwywiadu Wojskowego, Służby Wywiadu Wojskowego, Centralnego Biura Antykorupcyjnego, Straży Granicznej, Służby Więziennej, Państwowej Straży Pożarnej, Służby Celno-Skarbowej. Zgoda będzie wydawana z uwzględnieniem przepisów o ochronie informacji niejawnych.
  
• Wprowadzenie podstawy prawnej stwarzającej możliwość przeniesienia członka służby zagranicznej poza MSZ. Możliwe będzie czasowe i uzgodnione z członkiem służby zagranicznej, przeniesienie go na inne stanowisko w służbie cywilnej poza Ministerstwo Spraw Zagranicznych oraz do instytutu badawczego lub innej instytucji działającej jako państwowa osoba prawna. Dodatkowo wprowadzono możliwość przywrócenia stopnia dyplomatycznego bądź nadania stopnia wyższego osobie, która pozostawała poza służbą dyplomatyczną mniej niż 5 lat.
  
• Zdefiniowanie na nowo katalogu stopni dyplomatycznych. Do grupy wyższych stopni dyplomatycznych dodano stopień ministra pełnomocnego, co jest zgodne z praktyką protokolarną wielu państw europejskich. Pozwoli to na "rozciągnięcie" katalogu wyższych stopni dyplomatycznych, co z kolei pozwoli na bardziej racjonalne zarządzanie kadrami. Doprecyzowano także kryteria nadawania stopni dyplomatycznych. Zaproponowano również przywrócenie stosowanej przed 2001 r. i znanej w praktyce międzynarodowej nazwy ambasador ad personam w miejsce obecnie stosowanej nazwy ambasador tytularny.
  
• Rozszerzenie katalogu kompetencji ambasadora. Ambasador w sytuacjach nadzwyczajnych, czyli bezpośredniego zagrożenia życia lub zdrowia bądź bezpieczeństwa polskich obywateli - będzie mógł wydawać polecenia wszystkim przedstawicielom polskiej administracji rządowej i samorządowej znajdującym się w państwie przyjmującym.
• Rozszerzenie katalogu osób zobowiązanych do złożenia oświadczenia lustracyjnego. Osoby, będące rodziną członków służby zagranicznej, zatrudnione w placówce zagranicznej będą musiały złożyć oświadczenia lustracyjne. Oświadczenia lustracyjne trzeba będzie złożyć w ciągu 30 dni od daty wejścia znowelizowanej ustawy w życie. Projekt zakłada, że stosunki pracy nawiązane z członkami służby zagranicznej przed dniem wejścia w życie ustawy, wygasają po 6 miesiącach od dnia wejścia jej w życie, jeżeli przed upływem tego terminu członkom służby zagranicznej nie zostaną zaproponowane nowe warunki pracy lub płacy na dalszy okres albo w przypadku nieprzyjęcia nowych warunków pracy lub płacy. Znowelizowane przepisy, co do zasady, powinny wejść w życie po 30 dniach od daty ich ogłoszenia w Dzienniku Ustaw.