23 sierpnia w 1939 r. ministrowie spraw zagranicznych III Rzeszy i Związku Radzieckiego, Joachim von Ribbentrop i Wiaczesław Mołotow, podpisali w Moskwie układ o nieagresji, znany współcześnie jako pakt Ribbentrop-Mołotow lub Hitler-Stalin. Najważniejszą częścią układu był dodatkowy, tajny protokół uzgadniający podział Europy Środkowowschodniej na niemiecką i sowiecką strefę wpływów. Ustalenia te doprowadziły do wybuchu II wojny światowej i stanowiły zapowiedź totalitarnej przemocy, masowych deportacji i mordów dokonywanych w imię nazizmu i komunizmu.
Oceniając sojusz dwóch totalitarnych mocarstw prof. Andrzej Garlicki pisał:
„Pakt Ribbentrop-Mołotow nazywa się często IV rozbiorem Polski. Ta nazwa dobrze oddaje jego istotę. Dwa sąsiadujące z Polską państwa zawarły porozumienie dotyczące podziału jej terytorium pomiędzy siebie. Po kilku tygodniach porozumienie to zostało zrealizowane. Pakt Ribbentrop-Mołotow przyniósł Hitlerowi pozornie mniejsze korzyści niż Stalinowi: terytorium polskie na zachód od linii Wisły oraz uznanie Litwy za niemiecką strefę wpływów. Ale Hitler otrzymywał równocześnie - i to było bezcenne - gwarancje neutralności Moskwy w jego konflikcie z Zachodem. Groźba wojny na dwa fronty, przynajmniej w najbliższym czasie, przestawała istnieć dla Niemiec. Obaj partnerzy podpisujący pakt na Kremlu traktowali go jako rozwiązanie doraźne. Obaj mieli cele o wiele bardziej ambitne niż rozbiór Polski czy podporządkowanie republik nadbałtyckich. Były to cele sprzeczne, dlatego wojna pomiędzy III Rzeszą i Związkiem Radzieckim była nieunikniona”.
„Chcielibyśmy, aby gest ten stał się wyrazem pamięci o milionach ofiar reżimów totalitarnych”
Europejski Dzień Pamięci Ofiar Reżimów Totalitarnych został proklamowany przez Parlament Europejski 23 września 2008 r. Uroczyste obchody tego dnia zostały po raz pierwszy zorganizowane w 2011 r. w Warszawie. Podpisano wówczas „Deklarację Warszawską”, której sygnatariusze zwrócili uwagę na konieczność podtrzymywania w pamięci Europejczyków zbrodniczych konsekwencji działań reżimów totalitarnych i wezwali Unię Europejską do badania oraz gromadzenia dokumentacji związanej z tymi zbrodniami. W kolejnych latach uroczystości z udziałem ministrów sprawiedliwości państw unijnych odbywały się na Węgrzech, Litwie, Łotwie i w Estonii.
By przybliżyć i wyjaśnić szerszej publiczności znaczenie tych wydarzeń, Europejska Sieć Pamięć i Solidarność przygotowała edukacyjny spot w 6 wersjach językowych. Spot będzie również wyświetlony podczas międzynarodowej konferencji „The Heritage in 21st Century Europe of the Crimes Committed by Communist Regimes”, która odbędzie się w Tallinie. Konferencja jest częścią corocznego spotkania ministrów sprawiedliwości państw Europy Środkowo-Wschodniej z okazji 23 sierpnia. Sieć zachęca także do przypięcia 23 sierpnia znaczka z czarną wstążką - symbolem tego dnia. – Chcielibyśmy, aby gest ten stał się wyrazem pamięci o milionach ofiar reżimów totalitarnych; o więźniach obozów koncentracyjnych, obozów zagłady, sowieckich gułagów i stalinowskich więzień – wyjaśnia Rafał Rogulski, dyrektor Sieci.
