24 lipca prezydent Andrzej Duda zawetował dwie ustawy przygotowane przez PiS - dotyczące zmian w Krajowej Radzie Sądownictwa oraz w Sądzie Najwyższym. W opinii głowy państwa część przepisów była niekonstytucyjna. W związku z tym, prezydent zapowiedział przygotowanie własnych projektów ustaw. W trakcie prac nad nowymi przepisami, odbyły się konsultacje z przedstawicielami wszystkich klubów parlamentarnych. W poniedziałek 25 września prezydent ogłosił wyniki prac nad nowymi ustawami.
– Dwa miesiące temu zdecydowałem, że nie podpiszę dwóch spośród trzech ustaw reformujących polskie sądownictwo. Obiecałem wówczas, że przygotuje w ramach uprawnień prezydenta prezydenckie projekty, które będą zmieniały te elementy, z którymi się nie zgadzałem. Była to przede wszystkim ogromna władza Prokuratora Generalnego nad Sądem Najwyższym – tłumaczył prezydent.
Skarga nadzwyczajna
Andrzej Duda zapowiedział, że „poza zmianami dotyczącymi ministra sprawiedliwości wprowadza zmianę o charakterze prospołecznym, którą obiecywał w kampanii wyborczej, a wcześniej mówił o niej Janusz Wojciechowski”. Chodzi o tzw. skargę nadzwyczajną, czyli opcję wniesienia skargi od każdego prawomocnego orzeczenia od sądu każdego stopnia. – Jeśli ktoś czuje się skrzywdzony, może się ubiegać o wniesienie takiej skargi. Jest to krok w kierunku osób, które mają poczucie krzywdy. Ta nowa instytucja jest również związana ze stworzeniem nowej izby w Sądzie Najwyższym. Będzie się ona zajmować właśnie tymi skargami – wyjaśnił prezydent. Z zapowiedzi Andrzeja Dudy wynika, że skargi będą wnoszone m.in. przez Rzecznika Praw Obywatelskich, Rzecznika Praw Dziecka, Rzecznika Praw Pacjenta, Przewodniczącego Komisji Nadzoru Finansowego, Rzecznika Finansowego czy Prokuratora Generalnego oraz grupę 20 senatorów lub 30 posłów. – Dziwię się, że w tej poprzedniej ustawie to rozwiązanie się nie znalazło – dodał prezydent. Zgodnie z prezydenckim projektem w Sądzie Najwyższym powstanie także Izba Dyscyplinarna, przy której mają zasiadać ławnicy.
Przejście sędziów w stan spoczynku
Zgodnie z projektowaną regulacją, sędzia Sądu Najwyższego przechodzi w stan spoczynku, co do zasady, w wieku 65 lat. Wyjątek stanowi sytuacja, w której sędzia złoży oświadczenie o woli dalszego zajmowania stanowiska, nie później niż na 6 miesięcy i nie wcześniej niż na 12 miesięcy, przed ukończeniem tego wieku. Elementem niezbędnym jest wówczas również przedstawienie zaświadczenia stwierdzającego, że sędzia Sądu Najwyższego jest zdolny, ze względu na stan zdrowia, do pełnienia obowiązków sędziego. O możliwości dalszego zajmowania stanowiska przez sędziego Sądu Najwyższego zadecyduje Prezydent Rzeczypospolitej Polskiej, który w tej sprawie będzie mógł zasięgnąć opinii Krajowej Rady Sądownictwa. Zgoda na dalsze zajmowanie stanowiska udzielana będzie na okres 3 lat, nie więcej jednak niż dwukrotnie. – Nie może być tak, że wszyscy sędziowie zostaną relegowani jednego dnia – wyjaśnił prezydent.
Zmiany w zakresie struktury Sądu Najwyższego
Dla realizacji nowych, niezwykle ważnych ustrojowo funkcji, projekt ustawy wyodrębnia dwie nowe Izby Sądu Najwyższego – Izbę Kontroli Nadzwyczajnej i Spraw Publicznych oraz Izbę Dyscyplinarną. Izbie Kontroli Nadzwyczajnej i Spraw Publicznych przypisano przede wszystkim rozpatrywanie skarg nadzwyczajnych. Przejmie ona również sprawy z zakresu prawa publicznego, rozpatrywane dotychczas przez Izbę Pracy, Ubezpieczeń Społecznych i Spraw Publicznych. Izba Dyscyplinarna natomiast, z uwagi na swoją rolę, zyskuje szczególny status wśród Izb Sądu Najwyższego, tak aby w sposób niezakłócony mogła realizować zadania, od których w dużej mierze zależy poziom zaufania obywateli do władzy sądowniczej. Ponadto, w Sądzie Najwyższym będą funkcjonować, tak jak obecnie, Izba Cywilna, Izba Karna oraz Izba Pracy i Ubezpieczeń Społecznych.
Postępowanie dyscyplinarne
Sprawy dyscyplinarne sędziów Sądu Najwyższego będą rozpatrywane w pierwszej instancji przez Sąd Najwyższy składający się z dwóch sędziów Izby Dyscyplinarnej oraz jednego ławnika, zaś w drugiej instancji przez Sąd Najwyższy w składzie trzech sędziów Izby Dyscyplinarnej i dwóch ławników. Ustawa przewiduje również kompetencje Prezydenta Rzeczpospolitej Polskiej w zakresie postępowania dyscyplinarnego prowadzonego wobec sędziów Sądu Najwyższego. Prezydent będzie mógł wyjść z inicjatywą powołania, z grona sędziów Sądu Najwyższego, sądów powszechnych i wojskowych, Nadzwyczajnego Rzecznika Dyscyplinarnego.
Co z ustawą o KRS?
W sprawie ustawy o KRS prezydent powiedział, że „w mediach oraz podczas konsultacji pojawiły się wątpliwości dotyczące wyboru sędziów w KRS przez sejmową większość 3/5”. Andrzej Duda podkreślił, że „dla porządku i komfortu sędziów i procedury wyboru sędziów jest to absolutnie niezbędne”. Prezydent mówił jednak, że w tej sprawie konieczna jest kwestia wprowadzenia mechanizmu zabezpieczającego. – Zaproponowałem, że jeśli przez dwa miesiące Sejm nie wybierze kandydatów, wówczas tego wyboru spośród kandydatów przedstawionych Sejmowi wybierze prezydent. Nowoczesna oraz PiS mówiły podczas konsultacji, że to rozwiązanie niezgodne z konstytucją. Dlatego też przygotowałem projekt zmiany konstytucji, który pozwoli na wprowadzenie takiego rozwiązania. Do zmiany konstytucji jest jednak potrzebna sejmowa większość 2/3 głosów, dlatego na godzinę 16 zapraszam przedstawicieli wszystkich klubów parlamentarnych na konsultacje. Jeśli będzie zgoda, wówczas złożę również mój projekt ustawy o KRS – zapowiedział prezydent. W projekcie przygotowanym przez prezydenta znalazł się również zapis, że sędziów będzie mogła zgłaszać grupa 2000 obywateli oraz sami przedstawiciele sędziów.