Populizm znowelizowanego kodeksu karnego

Autor: Adwokat Tomasz Wiliński

Skierowana przez Prezydenta RP ustawa z 13 czerwca 2019 roku o zmianie ustawy – Kodeks karny oraz niektórych innych ustaw, budzi ogromne emocje i kontrowersje zwłaszcza w środowiskach prawniczych. W głównej mierze wątpliwości co do zgodności jej z konstytucją budzi szybkość z jaką ustawa została przyjęta, to jest z rażącym naruszeniem konstytucyjnych standardów w zakresie nowelizacji Kodeksu karnego oraz niezgodności jej przepisów z Europejską Konwencją Praw Człowieka.

Niewątpliwie wprowadzane przepisy są populistyczną odpowiedzią na oczekiwania społeczne dotyczące surowości kary i zasad jej wymierzania. Autorzy nowelizacji powołują się na „społeczne poczucie sprawiedliwości”, która w istocie uzasadnia każdą zmianę przepisów, w tym nawet wprowadzenie odwołanie do kary znanej z biblijnej księgi kapłańskiej „Złamanie za złamanie, oko za oko, ząb za ząb. W jaki sposób ktoś okaleczył bliźniego, w taki sposób będzie okaleczony” (Kapłańska 24:20), w tym zastosowanie kary ukamienowania. Ustawodawca poprawiając kodeks karny zamierzał skuteczniej chronić majątek i fundusze publiczne, stąd np. w sprawach dotyczącej zmów przetargowych („ustawianych przetargów”) wprowadzono zasadę podejmowania działań z urzędu, a nie z zawiadomienia.

Poprawiony kodeks karny charakteryzuje zwiększony rygoryzm prawny, opierając się na błędnym przekonaniu, że aktualne przepisy nie pozwalają na walkę z przestępczością, choć w istocie przestępczość regularnie maleje. Wprowadza się przy tym zawężenie możliwości stosowania łagodniejszych kar grzywny i ograniczenia wolności (art. 37a kk), w miejsce resocjalizacji modyfikuje się ogólne zasady wymiaru kary (art. 53 kk), które mają za zadanie odstraszać potencjalnych przestępców, czy wreszcie rezygnując z kary 25 lat pozbawienia wolności w miejsce kary pozbawienia wolności od miesiąca do 30 lat (art. 37 kk). Surowość karania i zagrożenia karą za poszczególne przestępstwa zaprezentowana przez ustawodawcę nie spełnia warunku proporcjonalności. W poprawionym kodeksie karny udział w grupie przestępczej o charakterze terrorystycznym (art. 258 § 4 kk) zagrożony jest karą do 20 lat pozbawienia wolności, a fałszerstwo faktur z art. 277a § 1 kk zagrożone jest karą pozbawienia wolności do lat 25, tak jak fałszerstwo pieniędzy z art. 310 § 1 kk.

Przestępstwa gospodarcze w poprawionym kodeksie karnym mają szczególną wagę. Ustawodawca rozróżnia przy tym mienie znacznej wartości w art. 294 § 1 kk, od mienia wielkiej wartości art. 294 § 3 i 4 kk (oraz w art. 306b § 1 i 2 kk) w zależności od tego czy szkoda przekracza pięciokrotność kwoty określającej mienia znacznej wartości czy też jej dziesięciokrotność, a jednocześnie wskazując na górną granicę kary do lat 10 (art. 294 § 1 kk), do lat 20 (art. 294 § 3 kk) i do lat 25 w przypadku art. 294 § 4 kk. Do tego w przypadku np. art. 306b na podstawie art. 309 kk sąd może wymierzyć obok kary pozbawienia wolności grzywnę w wysokości do 3000 stawek dziennych. Oznacza to, że przestępstwa takie jak działanie na szkodę spółki traktowane są jako zbrodnie zagrożone karą pozbawienia wolności nawet do 25 lat. Co to oznacza? Że ustawodawca ponad dwukrotnie zwiększa górną granicę kary.

Z kolei przestępstwa z art. 305 kk, to jest przestępstwa dotyczące utrudniania lub udaremniania przetargu czy bezprawnego wpływania na wynik przetargu zarówno przygotowywanego jak i trwającego, zagrożone będą obecnie karami nawet do lat 8 w przypadku działania w celu osiągnięcia korzyści majątkowej lub osobistej. Podobna kara, do lat 8, grozić będzie za udział w zorganizowanej grupie albo związku mającym na celu popełnienie przestępstwa skarbowego.

W art. 230a § 1 kk „Kto udziela albo obiecuje udzielić korzyści majątkowej lub osobistej w zamian za pośrednictwo w załatwieniu sprawy w podmiocie wskazanym w art. 230 § 1, polegające na bezprawnym wywarciu wpływu na decyzję, działanie lub zaniechanie osoby pełniącej funkcję publiczną, w związku z pełnieniem tej funkcji” wprowadza się natomiast karę do 8 lat pozbawienia wolności, a w przypadku przestępstw łapownictwa biernego w art. 228 kk wprowadza się karę do lat 15 (art. 228 § 5 kk) w przypadku przyjęcia korzyści znacznej wartości lub jej obietnicy, do 20 lat w przypadku korzyści wielkiej wartości lub jej obietnicy (art. 228 § 5a kk). Analogicznie zwiększono odpowiedzialność za łapownictwo czynne z art. 229 § 4 i 4a kk.

Nowa optyka kryminalna ukierunkowana na przestępstwa podatkowe i gospodarcze staje się faktem. Do tego nowe uprawnienia organów skarbowych i zmiany proceduralne pozwalają na założenie, że obecnie aparat państwowy skupi się na white collar crime w miejsce przestępczości pospolitej.

Autor jest właścicielem Kancelarii Adwokackiej Tomasz Wiliński, ma tytuł MBA.