Mikołaj Kopernik urodził się 19 lutego 1473 roku w Toruniu i to właśnie w tym polskim mieście, którego dumą jest uniwersytet jego imienia, 550 lat później, zainaugurowany został I Światowy Kongres Kopernikański.
Podwójny Kongres Kopernikański
I Światowy Kongres Kopernikański organizowany przez Akademię Kopernikańską to wydarzenie, które planowo odbywać ma się co pięć lat. Inauguracja pierwszej edycji trzydniowej imprezy odbyła się 19 lutego 2023 roku w Auli UMK.
Tego samego dnia Uniwersytet Mikołaja Kopernika obchodził swoje święto, w związku z którym wystartowało trwające cały rok wydarzenie naukowe o formule kroczącej, organizowane przez wspomnianą uczelnię wraz z Uniwersytetem Jagiellońskim, Uniwersytetem Warmińsko-Mazurskim oraz Instytutem Historii Nauki Polskiej Akademii Nauk. W Olsztynie, Krakowie i Toruniu do końca 2023 roku organizowane były naukowe wykłady, badające spuściznę intelektualną Mikołaja Kopernika.
W związku z tym Aula Uniwersytetu Mikołaja Kopernika była tego dnia miejscem rozpoczęcia dwóch inicjatyw, mających na celu upamiętnienie wybitnego astronoma i promocję polskiej nauki.
Ważnym punktem uroczystości był wykład inauguracyjny, który wygłosił prof. Phillip James Edwin Peebles, kanadyjski astronom i kosmolog, laureat Nagrody Nobla w dziedzinie fizyki za 2019 rok.
– To zaszczyt przemawiać na Światowym Kongresie Kopernikańskim zorganizowanym z okazji 550. rocznicy urodzin Mikołaja Kopernika i tym samym przyczynić się do uczczenia wielkiej rewolucji kopernikańskiej, która wymusiła świadomość, gdzie jesteśmy w Układzie Słonecznym, ku niezadowoleniu niektórych w tamtym czasie, a ostatecznie ku zbudowaniu nas wszystkich – mówił noblista. – Udało mi się odegrać wiodącą rolę w dokonaniu innego wielkiego postępu: wykazaniu, że nasz wszechświat nie jest stały, lecz ewoluuje – podkreślił.
Wręczenie powołań do Akademii Kopernikańskiej
Pierwszy dzień Światowego Kongresu Kopernikańskiego był też okazją do wręczenia powołań do Akademii Kopernikańskiej, gremium skupiającego 100 znanych zagranicznych i polskich naukowców.
– Przed Państwem wspaniały pomnik ku czci Mikołaja Kopernika złożony z naukowców z całego świata. Izby Kopernikańskie i Akademia Kopernikańska to nie jest konkurencja dla polskich uczelni, to płaszczyzna wymiany doświadczeń, myśli i osiągnięć naukowych – mówił ówczesny minister edukacji i nauki Przemysław Czarnek, który powołania wręczał wraz z Grażyną Ignaczak-Bandych z Kancelarii Prezydenta RP.
Na Sekretarza Akademii Kopernikańskiej wybrany został prof. dr hab. Krzysztof Marian Górski. Czytając życiorys naukowca, odnosi się wrażenie, że pracował w najważniejszych dla astronomów miejscach – od Centrum Astronomicznego im. Mikołaja Kopernika Polskiej Akademii Nauk po Centrum Lotów Kosmicznych imienia Roberta H. Goddarda w Maryland. Był członkiem zespołu naukowego misji satelity Planck i laureatem zespołowych nagród NASA za 2010, 2011 i 2014 rok, a także Gruber Cosmology Prize w 2018 roku.
W swojej pracy naukowej zajmuje się kosmologią obserwacyjną, wielkoskalową strukturą Wszechświata i mechanizmem powstawania galaktyk. Zajmuje się badaniami mikrofalowego promieniowania tła (CMB).
Gala Nauki Polskiej
Dzień inauguracyjny Światowego Kongresu Kopernikańskiego był także Dniem Nauki Polskiej. Z tej okazji zorganizowana została specjalna gala, podczas której przyznano nagrody wybitnym uczonym, którzy reprezentują różne dziedziny polskiej nauki.
Laureaci zostali uhonorowani za zasługi w pięciu kategoriach: za znaczące osiągnięcia w zakresie działalności naukowej, dydaktycznej, wdrożeniowej, organizacyjnej oraz całokształt dorobku. Te ostatnie, bardzo prestiżowe wyróżnienia otrzymali:
- prof. dr hab. inż. Maria Jolanta Szpakowska z Politechniki Gdańskiej,
- prof. dr hab. inż. Marian Mikołajczyk z Centrum Badań Molekularnych i Makromolekularnych Polskiej Akademii Nauk,
- prof. dr hab. n. med. Andrzej Pająk z Uniwersytetu Jagiellońskiego w Krakowie,
- dr hab. Henryk Kiereś z Katolickiego Uniwersytetu Lubelskiego Jana Pawła II,
- Katarzyna Polak z Uniwersytetu Mikołaja Kopernika w Toruniu.
Panel noblistów
20 lutego 2023 roku, w drugi dzień Światowego Kongresu Kopernikańskiego, do wspólnej rozmowy zasiadło pięciu noblistów – prof. Philip James Edwin Peebles, prof. Michel Gustave Édouard Mayor, prof. Barry Clark Barish, prof. Arthur B. McDonald, prof. Didier Patrick Queloz. Panel moderowany był przez wybranego dzień wcześniej na Sekretarza Akademii Kopernikańskiej prof. Grzegorza Górskiego.
Dyskusja dotyczyła głównie fizyki i astronomii – czyli dziedzin, w których są oni ekspertami. Naukowcy poruszyli jednak także wątki ważne dla współczesnego świata, w tym trudne tematy, jak wojna na Ukrainie, pandemia COVID-19 czy zmiany klimatyczne. Nobliści w rozmowie wiele razy nawiązywali do stwierdzenia, że nauka jest inspirowana ciekawością i najlepiej działa, kiedy nie stawia się jej granic.
Dyskusję poprzedziło wystąpienie premiera Mateusza Morawieckiego w rządzie PiS. – Mikołaj Kopernik, który był jednym z absolutnie wyjątkowych odkrywców dzisiaj patronuje nam w tym, żeby szukać prawdziwej, głębokiej wiedzy, która ma nam dawać poszerzenie granic prawdy, granic poznania, ale także lepsze życie – budować lepszy świat – mówił ówczesny szef rządu.
Piknik KOPERNIKański
Organizatorzy Światowego Kongresu Kopernikańskiego nie zapomnieli o młodszych pokoleniach. Jednym z wydarzeń, które zachęcać miały ich do zgłębiania wiedzy był Piknik KOPERNIKański.
W Centrum Nowoczesności Młyn Wiedzy Fundacja „Arte et Marte” zaprezentowała film zrealizowany w technologii wirtualnej rzeczywistości „Kartka z Powstania”. Dzieci i młodzież mogli też wziąć udział w wystawie „Apollo 111” czy warsztatach „Laboratoria Przyszłości”, gdzie do dyspozycji mieli gogle VR czy drukarli i długopisy 3D. Uczestnicy pikniku mogli również obejrzeć w planetarium nocne niebo nad Toruniem, uczyli się rozpoznawać gwiazdozbiory i poznawali ciekawostki na temat Mikołaja Kopernika.
Podpisanie „Deklaracji Toruńskiej”
Podczas trzeciego dnia obrad I Światowego Kongresu Kopernikańskiego miało miejsce podpisanie „Deklaracji Toruńskiej”. Przedstawiciele z dziewięciu krajów w przeprowadzonej debacie koncentrowali się na zagadnieniach związanych ze swobodą prowadzenia badań naukowych i publikowania ich wyników. Ważnymi elementami publicznej dyskusji były również kwestie dotyczące szeroko pojętej wolności nauki.
„Badania naukowe, których wynikiem są nierzadko zdumiewające ustalenia, mogą dokonywać się tylko w warunkach zapewnienia uczonym pełnej swobody prowadzenia takich działań, nieskrępowanej możliwości ogłaszania wyników tych badań, ale także nieograniczanych w żaden sposób, możliwości poddawania ogłaszanych wyników badań, rzetelnej i krytycznej debacie naukowej. Tylko w takiej atmosferze, możliwy jest prawdziwy rozwój nauki, a w ślad za tym, rozwój narodów i państw” – czytamy w „Deklaracji Toruńskiej”, którą podpisali uczestnicy debaty.
Ministrowie zadeklarowali, że będą podejmować wszelkie działania, aby zapewnić wolność prowadzenia badań naukowych oraz swobodę krytyki i debaty naukowej.
– Po pierwsze: żaden naukowiec nie może być pociągany do odpowiedzialności dyscyplinarnej na uczelni z powodu głoszenia swoich przekonań światopoglądowych i religijnych – mówił minister Przemysław Czarnek. Wskazywał także, jako drugi punkt swojej wypowiedzi, że akademickie podwórka powinny być przestrzenią wolnej debaty. – Mamy absolutnie świadomość tego, że nie byłaby możliwa teoria heliocentryczna, nie byłoby rewolucji w nauce, której dokonał Mikołaj Kopernik, gdyby nie fakt, że żył i tworzył w wolnym kraju. Tutaj w Polsce miał warunki do tego, żeby odkrywać rzeczywistość i pokazywać ją całemu światu – podsumował Czarnek.
Polska nauka
śladami Kopernika
Przeczytaj inne artykuły poświęcone polskiej nauce
Projekt współfinansowany ze środków Ministerstwa Edukacji i Nauki w ramach programu „Społeczna Odpowiedzialność Nauki”