W udostępnionym przez Departament Stanu corocznym raporcie będącym częścią tzw. ustawy 447 wskazano jak kilkadziesiąt krajów, które podpisały tzw. deklarację terezińską radzi sobie z zadośćuczynieniem ofiarom Holocaustu. Amerykańska ustawa nie nakłada na żaden z krajów formalnego obowiązku wypłaty pieniędzy, czy zwrotu mienia, w tym mienia bezspadkowego, a jedynie zobowiązuje do monitorowania, w jaki sposób w poszczególnych krajach wdrażane są zapisy deklaracji terezińskiej.
Wielu prawicowych polityków obawia się jednak, że raporty mogą być podstawą do mniej lub bardziej formalnych nacisków na stronę polską do wypłaty zadośćuczynień i zwrotu ofiarom holocaustu majątku, w tym majątku bezspadkowego, który na mocy prawa przejęło państwo polskie.
Ustawa 447: Raport o zadośćuczynieniu ofiarom Holocaustu
Na 209 stronach raportu uwzględniono wdrażanie postanowień deklaracji terezińskiej przez 46 państw. Polsce poświecono 9 stron, czyli najwięcej ze wszystkich sygnatariuszy deklaracji. Pełen tekst raportu w języku angielskim można pobrać ze strony Departamentu Stanu USA. Natomiast na stronie amerykańskiej ambasady w Polsce znajduje się nieoficjalne tłumaczenie części raportu dotyczącego Polski.
Na początku raport przybliża czytelnikowi kwestie historyczne. „Druga wojna światowa rozpoczęła się w Europie od inwazji nazistowskich Niemiec na Polskę 1 września 1939 roku. W okresie pomiędzy 1939 r. a połową 1941 r. Niemcy nazistowskie zajęły zachodnią Polskę, a Związek Radziecki, w porozumieniu z Niemcami nazistowskimi, okupował wschodnią część Polski. W czerwcu 1941 r. Niemcy zaatakowały Związek Radziecki, w wyniku czego cała Polska znalazła się pod okupacją nazistowską” czytamy w raporcie. „Nazistowska okupacja Polski była brutalna i pochłonęła życie milionów Polaków, zarówno żydowskiego, jak i nieżydowskiego pochodzenia. Według amerykańskiego Muzeum Pamięci Holokaustu (United States Holocaust Memorial Museum – USHMM) naziści utworzyli na terenie okupowanej Polski co najmniej 700 gett oraz sieć obozów koncentracyjnych i obozów zagłady. Uczeni szacują, że spośród przedwojennej ludności Polski liczącej około 35 100 000 mieszkańców, podczas II wojny światowej życie straciło od 5,5 do 6 mln osób, w tym około 3 mln Żydów” – dodano.
W raporcie zarysowano też kwestie skomplikowanego ustawodawstwa komunistycznego dotyczącą znacjonalizowanego po wojnie mienia.
Brak ustawy reprywatyzacyjnej
Raport podkreśla, że w Polsce brakuje systemowych rozwiązań w zakresie zwrotu mienia lub wypłaty odszkodowania za własność prywatną utraconą w czasie wojny, w sprawach, w których można wskazać spadkobiercę mienia.
„Podczas gdy władze polskie utrzymują, że wdrożyły szeroko zakrojone ustawodawstwo, Polska jest jedynym krajem członkowskim Unii Europejskiej, w którym pozostały poważne kwestie związane z mieniem z czasów Holokaustu i który nie uchwalił kompleksowej krajowej ustawy reprywatyzacyjnej” – czytamy w raporcie. „Ocaleni z Holokaustu i ich potomkowie będący obywatelami amerykańskimi twierdzą, że procedury wymagane do odzyskania ich prywatnych nieruchomości za pośrednictwem polskiego systemu sądowniczego lub w drodze ugody z władzami centralnymi lub samorządem lokalnym są długotrwałe, uciążliwe, kosztowne i w dużej mierze nieskuteczne” – dodano.
Jednocześnie w raporcie podkreślono, że polskie władze rozstrzygnęły około 45 procent z około 5500 wniosków o zwrot nieruchomości należących do gmin wyznaniowych żydowskich, gdy wspólna komisja majątkowa dla kościoła katolickiego nie rozstrzygnęła jedynie 216 wniosków spośród całkowitej liczby 3063 wniosków, a w około połowie rozstrzygniętych spraw roszczenia odrzucono. Podkreśla się jednak, że istniejące przepisy pozwoliły na zwrot wielu synagog.
Jednocześnie raport podkreśla, że Polska nie uchwaliła ustawy, która dotyczyłaby majątku bezspadkowego z czasów Holokaustu. „Polska nie przyjęła ustawy dotyczącej znacznej ilości własności prywatnej pozostawionej bez spadkobierców w wyniku Holokaustu. Zamiast tego, majątek bezspadkowy podlega polskiemu prawu spadkowemu, na mocy którego majątek ten wraca do samorządu lokalnego lub Skarbu Państwa” – czytamy w raporcie.
Polska angażuje się na rzecz upamiętnienia Holocaustu
Jednocześnie autorzy raportu podkreślają i doceniają działania Polski na rzecz upamiętnienia Holocaustu. „Polska podejmuje znaczące działania na rzecz upamiętnienia Holocaustu. Rząd finansuje muzea i pomniki, między innymi osiem państwowych muzeów pamięci na terenie byłych hitlerowskich niemieckich obozów koncentracyjnych i obozów zagłady, które działały na terenie okupowanej Polski. Polskie władze zaplanowały duże międzynarodowe wydarzenie w styczniu 2020 r. w celu upamiętnienia 75. rocznicy wyzwolenia obozu koncentracyjnego i obozu zagłady Auschwitz-Birkenau” – czytamy w raporcie. „Polska wprowadziła obowiązkową edukację o Holokauście począwszy od uczniów piątej klasy szkoły podstawowej aż do końca szkoły średniej” – dodano.
W raporcie wskazano też, że Polska przeznacza fundusze publiczne na rzecz ocalałych z Holokaustu. „W 2014 r. Polska przyjęła ustawę, na mocy której osoby ocalałe z Holokaustu pochodzące z Polski, bez względu na obecne miejsce zamieszkania, otrzymują comiesięczne świadczenie w wysokości równej świadczeniom otrzymywanym przez emerytów w Polsce” – czytamy.