Na początku trzeba wyjaśnić dwa pojęcia, którymi współcześnie w oficjalnych dokumentach posługuje się Kościół katolicki. To „post” i „wstrzemięźliwość od pokarmów mięsnych”. Post, nazwany również postem ścisłym, polega na wstrzemięźliwość od pokarmów mięsnych i dodatkowo spożyciu w ciągu dnia wyłącznie dwóch posiłków nie do syta i jednego do syta. Obowiązuje osoby od 18. roku życia do rozpoczęcia 60. roku życia wyłącznie w Środę Popielcową i w Wielki Piątek.
Natomiast wstrzemięźliwość od pokarmów mięsnych nazywana dawniej postem jakościowym obowiązuje w Środę Popielcową oraz piątki całego roku z wyjątkiem określonych świąt. Dotyczy wszystkich, którzy ukończyli czternasty rok życia.
Z przestrzegania wstrzemięźliwości zwolnione są osoby chore oraz te, które nie mają możliwości wyboru pokarmu (dotyczy m.in. punktów zbiorowego żywienia). Wyjątek ten nie dotyczy jednak postu ścisłego w Środę Popielcową i Wielki Piątek. Wszystkie inne osoby, o ile nie uzyskały odpowiedniej dyspensy według prawa kanonicznego popełniają grzech.
Środa Popielcowa
W Środę Popielcową księża na mszach świętych posypują wiernym głowy popiołem. Jest to znak pokuty, który pojawił się już w VIII wieku, a w wieku XI papież Urban II ustanowił go obowiązującym zwyczajem w całym kościele. Postanowiono również, że popiół pochodzić będzie z palm poświęconych w niedzielę palmową w ubiegłym roku. W momencie posypania głów popiołem kapłan mówi słowa: „Pamiętaj, że jesteś prochem i w proch się obrócisz” albo „Nawracajcie się i wierzcie w Ewangelię”.
Sam zwyczaj posypywania głów popiołem na znak żałoby i pokuty występował w wielu kulturach i tradycjach, m.in. w starożytnym Egipcie i Grecji. Jego opisy znajdziemy także w Biblii, np. w Księdze Jonasza czy Joela. Popiół jest symbolem tego, że wszystko, co materialne i doczesne przemija.