Rada dla egzorcystów

Potem pójdziemy w rytm bajobongo i zdobędziemy całe górne Kongo" - śpiewano kiedyś w popularnej piosence biwakowej. Dlaczego przypomniały mi się te słowa? Przed paroma laty czytałem opis rewolucji kongijskiej. Po powstaniu Kongijskiej Republiki Rad lud robotniczy miast i wsi ruszył rabować odziedziczone po białych supermarkety. A następnego dnia wymordował personel za uprawianie czarów, supermarkety nie chciały się bowiem same zapełnić towarami. My do Sejmu RP wybraliśmy pokaźne grono egzorcystów. Dzisiaj chcą wypędzić diabła z Rady Polityki Pieniężnej, ponieważ w efekcie jego czarów nasze portfele nie chcą się zapełniać pieniędzmi, a dolar nie kosztuje 5 zł.

Czwórpodział władzy
Wszystkiemu winien Monteskiusz. To on w "Duchu praw" wymyślił koncepcję podziału władzy. W następstwie tej fałszywej teorii panujący nie może nakazać poddanym, aby wszyscy go miłowali, a niepokornych skazać na łamanie kołem. Co gorsza, owa koncepcja zaowocowała wyodrębnieniem czwartej, pieniężnej władzy oraz wprowadzaniem zasad, które ograniczają ustawodawstwo, takich jak prawa człowieka, poszanowanie mniejszości oraz - last but not least - zakaz "psucia monety" i drukowania pustego pieniądza. Zwłaszcza to ostanie ograniczenie jest dla władzy bolesne. Skoro bowiem władza nie może kazać się kochać, to przynajmniej chciałaby trochę tej miłości kupić. Choćby na chwilę i za fałszywe pieniądze.

Dwie koncepcje pieniądza i banku
W ekonomii funkcjonują dwie koncepcje roli pieniądza w gospodarce. Wedle pierwszej, która jest zarówno klasyczna, jak i ultranowoczesna, pieniądz pełni funkcję neutralną. Oznacza to, że sztuczne (nie powodowane suwerennymi decyzjami zaciągających kredyty podmiotów) zwiększenie ilości pieniądza nie powoduje zmiany wielkości realnych (wartości produkcji i poziomu bezrobocia). W drugiej koncepcji pojawia się pieniądz aktywistyczny. Doświadczenie wszystkich wysoko rozwiniętych krajów pokazało jednak, że pieniądz drukowany ponad miarę szczęścia nie daje. Przeciwnie - wysoka i uporczywa inflacja hamuje wzrost gospodarczy. Dlatego świat ponownie docenił wagę stabilnej wartości pieniądza i konieczność dławienia inflacji. Owym koncepcjom pieniądza odpowiada określenie roli i uprawnień banku centralnego. W czasach gdy wierzono w zbawczą moc maszyn drukarskich, powszechnie nacjonalizowano banki centralne oraz czyniono je wykonawcami poleceń władzy wykonawczej. Walka o samodzielność banku centralnego (a zawsze i wszędzie było paru mądrych, którzy jej bronili) sprowadzała się wówczas do zapobiegania powstaniu regulacji prawnych podporządkowujących bank rządowi. W niewielu krajach to się udało (Stany Zjednoczone, Szwecja, Dania, Finlandia), a i w nich wiele zależało od praktyki i pozycji szefa banku. Prawdziwymi wyjątkami były Bundesbank, Reserve Bank of New Zealand i South African Reserve Bank, których niezależność została prawnie zagwarantowana.

Umarły przedmiot sporu
Dzisiaj, mimo że w wielu krajach formalnie istnieją owe historyczne regulacje, w cywilizowanym świecie o niezależności banku centralnego się nie dyskutuje. Jeśli nie wynika to z ukształtowanej i szanowanej tradycji, to dzieje się tak z dwóch powodów: zapachu i lenistwa. Sprawy nikomu nie chce się tykać, bo mogłaby rozsiać niemiłą woń - wszak każdy kraj ma swoje partie populistyczne, które chętnie zdobyłyby parę głosów, nawołując do drukowania i rozdawania pieniędzy. Ważniejszy jest jednak drugi powód. W Europie przedmiot sporu dożywa (dożył?) swego. Przyjęcie traktatu z Maastricht, powstanie Europejskiego Banku Centralnego, Europejskiej Unii Monetarnej oraz wprowadzenie euro zamiast walut krajowych sprawia, że ów dyskurs przypomina liczenie diabłów mieszczących się na koniuszku laski marszałkowskiej. Na pytanie, kto - bank czy rząd (parlament) - ma decydować o polityce pieniężnej, odpowiedź brzmi: ESBC, czyli Europejski System Banków Centralnych (składający się z EBC i narodowych banków centralnych). A z traktatu z Maastricht jasno wynika, jak ma decydować. Dokument jednoznacznie określa zadania ESBC i jego związki z władzami politycznymi. Artykuł 105 stanowi: "Głównym celem ESBC jest utrzymywanie stabilności cen. Nie naruszając tego celu, ESBC wspiera ogólną politykę gospodarczą wspólnoty". Z kolei artykuł 107 postanawia: "Wykonując swoje uprawnienia, zadania i obowiązki nałożone niniejszym traktatem i statutem, ESBC ani EBC, ani narodowe banki centralne i członkowie ich organów decyzyjnych nie będą żądać ani przyjmować instrukcji od instytucji czy organów wspólnoty, od jakiegokolwiek rządu państwa członkowskiego ani jakichkolwiek innych organów. Instytucje wspólnoty, organa i rządy państw członkowskich zobowiązują się do przestrzegania tej zasady i nie dążą do wywierania wpływu na członków organów decyzyjnych EBC lub narodowych banków centralnych przy wykonywaniu ich zadań". W 1998 r. wszystkie kraje Unii Europejskiej przyjęły nowe regulacje prawne (często wymagało to zmiany konstytucji) dekretujące, że bank centralny jest niezależny, a jego jedynym celem jest utrzymywanie stabilności cen (czyli inflacji mniejszej niż dwuprocentowa).

Ignorancja czy prowokacja?
Lektura traktatu i odrobina pracy intelektualnej powinna przekonać posłów RP o dwóch rzeczach. Primo, celem polityki pieniężnej jest utrzymywanie stabilności cen (i chwała twórcom naszej konstytucji, że tak określiły podstawowe zadanie NBP). Inne cele, na przykład wspieranie wzrostu gospodarczego czy walka z bezrobociem, mogą być wypełniane tylko pod warunkiem, że nie zagraża to utrzymaniu stabilności cen. Dodajmy, że w szczegółowych ustaleniach przyjęło, iż ceny są stabilne, gdy rosną wolniej niż 2 proc. w skali roku. Secundo, wolno psu na Pana Boga szczekać, ale nie wolno nikomu "wywierać wpływu na członków organów decyzyjnych banków narodowych". W tej sytuacji samo komentowanie decyzji RPP, nie mówiąc o zgłoszonych propozycjach ustaw ograniczających niezależność narodowego banku centralnego, o pytaniach o ich zgodność z normami europejskimi czy o podważaniu zasadności werdyktu sejmowej Komisji Europejskiej, a także - w co ostatnio włączył się prezydent Aleksander Kwaśniewski - nawoływanie do administracyjnego obniżenia wartości złotego, jest po prostu przejawem ignorancji. Albo prowokacją podobną do proponowania referendum w sprawie sprzedaży ziemi cudzoziemcom. Jak wiadomo, owo referendum, uwzględniające rozwiązanie skrajnie sprzeczne z normami unijnymi, byłoby po prostu plebiscytem dotyczącym przystąpienia Polski do UE. Podobnie rzecz ma się z inkryminowaną ustawą. Jej przyjęcie oznacza ustanowienie prawa, na mocy którego nie będziemy członkiem unii.
Ignorancja lub prowokacja - bardzo niemiła alternatywa. Co prawda, można by mówić jeszcze o głupocie. Ten wariant jednak odrzucam. Nasi posłowie, zwłaszcza z koalicji rządzącej, są bardzo mądrzy i po doświadczeniach sprzed czterdziestu lat już wiedzą, że bogactwo towarów w supermarketach, a także trwale niższa niż dziś wartość złotego nie zależy od zaklęć i czarów.