Akademia telewizyjna

 

Polaków najlepiej uczyć przez rozrywkę - uważa Ilona Łepkowska, autorka scenariusza "Na dobre i na złe" i "M jak miłość". Nie myli się: właśnie przesycone dyskretnym dydaktyzmem seriale "Na dobre i na złe" czy "Klan", a nie któryś z czysto rozrywkowych tasiemców, są dziś najczęściej oglądanymi telenowelami. Pod tym względem polskie filmy wygrywają nawet z produkcjami amerykańskimi i latynoskimi.

Lek na całe zło
Postać sanitariusza Mareczka z "Na dobre i na złe" przekonuje, że recydywista może się stać porządnym człowiekiem. Ilona Łepkowska dostaje setki listów z podziękowaniami za wymyślenie postaci skruszonego kryminalisty. - Mareczek ma niezachwianą hierarchię wartości, rozróżnia dobro i zło, zależy mu na życiowej stabilizacji, a przede wszystkim nie pogodził się z rolą dewianta. Można go naśladować - mówi Jacek Kwieciński pracujący z więźniami w Zakładzie Karnym we Wronkach. Podkreśla, że niemal wszyscy jego podopieczni oglądają serial dzięki Mareczkowi. - On uosabia ich nadzieję "na dobre" - mówi Kwieciński.
Badanie USG płodu, dzięki któremu w serialu udaje się uratować życie córki Burs-kich, jeszcze do niedawna nie było w Polsce regułą. Badania tego typu zalecano najczęściej kobietom powyżej trzydziestego piątego roku życia. - Moje pacjentki, niezależnie od wieku i stanu zdrowia, coraz częściej same pytają o taką możliwość - mówi doktor Krzysztof Kucharski z warszawskiego Instytutu Matki i Dziecka. Kucharski, który konsultował niektóre wątki serialu i pożyczał filmowcom sprzęt medyczny, twierdzi, że telenowele w nieoceniony sposób pomagają informować ludzi o metodach leczenia.
Wojciech Niżyński, pomysłodawca, scenarzysta i współproducent "Klanu", przyznaje, że składając projekt filmu w telewizji publicznej, świadomie połączył walor rozrywkowy z edukacyjnym. To dzięki postaci Władysława Lubicza Polacy dowiedzieli się, jakie są pierwsze objawy choroby Alzheimera. Doktor Tadeusz Parnowski, prezes Polskiej Fundacji Alzheimerowskiej, mówi, że w ostatnich trzech latach liczba starszych osób zgłaszających się do poradni psychiatrycznych i podejrzewających u siebie Alzheimera znacznie wzrosła. Według niego, dzięki nestorowi rodu Lubiczów ludzie w podeszłym wieku przestali się wstydzić chodzić do lekarza. To, że Polacy wiedzą więcej na temat choroby Alzheimera, mobilizuje lekarzy do szkoleń i większego zainteresowania problemami osób starszych.
Serial "Plebania" pokazuje zgubne skutki alkoholizmu i piętnuje przestępczość. Polsatowskie "Samo życie" uświadamia Polakom mechanizmy finansowych oszustw, a także przekazuje informacje o tym, jak się zachować wobec chorego na AIDS. - Telenowele stają się kagankiem oświaty, lekiem, formą odreagowania społecznego zła - mówi Marek Miller, członek rady programowej Polsatu, wykładowca w Instytucie Dziennikarstwa Uniwersytetu Warszawskiego.

"Nie" dla miłości homoseksualnej!
Twórcy i producenci popularnych telenowel zasypywani są prośbami i ofertami od firm, fundacji i stowarzyszeń. Chorzy i niepełnosprawni chcą, by któryś z bohaterów stał się taki jak oni, wierząc, że ludzie będą dla nich życzliwsi, bardziej tolerancyjni i ofiarni. Firmy proponują ogromne pieniądze za możliwość pokazania w filmie swoich produktów.
Producenci seriali zastrzegają, że dotychczas nie przyjęli żadnej komercyjnej propozycji. Producenci "Klanu" odrzucili podczas ostatniej kampanii wyborczej pomysł, by na ekranie wesprzeć jedną z partii. Kilka razy ulegli natomiast prośbom organizacji wspomagających chorych. W taki sposób pojawił się w filmie wątek choroby Alzheimera. Pewna polska firma farmaceutyczna namówiła też Niżyńskiego, by pokazać w filmie, jak kobiety mogą same badać piersi i wykrywać guzki we wczesnym stadium. Wojciech Niżyński twierdzi, że po emisji odcinków, w których pojawił się ten temat, poinformowano go, iż w jednym z województw południowo-wscho-dnich liczba badań profilaktycznych u kobiet wzrosła o 40 proc.
W polskich telenowelach nie pokazuje się drastycznych scen, choć mówi się o trudnych problemach, jak samobójstwa, molestowanie dzieci czy przestępczość zorganizowana. Bywa też, że kontrowersyjny problem nie pojawia się w scenariuszu, ponieważ protestują aktorzy. Ilona Łepkowska opowiada, że w serialu "M jak miłość" miał się pojawić wątek lesbijki. Aktorka, której zaproponowano rolę, nie zgodziła się jej zagrać, wolała się pożegnać z serialem. Tłumaczyła, że przy takiej popularności filmu zawsze już byłaby postrzegana jako osoba ze skłonnościami homoseksualnymi.

Na chybił trafił
Wydaje się jednak, że twórcy polskich telenowel niewiele wiedzą na temat gustów widzów seriali. Owszem, dostają listy i odbierają telefony, ale przyznają, że polegają głównie na własnej intuicji. Do tej pory nikt nie przeprowadził badań, które określiłyby, w jakich sytuacjach Polacy chcieliby oglądać ulubionych bohaterów, czego nie wiedzą i co warto im przekazać.
Tymczasem nad produkcją telenowel latynoamerykańskich pracuje często sztab specjalistów, którzy na podstawie szczegółowych badań określają, jakie wątki powinny się w serialu znaleźć, a jakich widzowie nie zaakceptują. Paweł Nowicki, producent emitowanego w Polsacie serialu "Samo życie", przez dwanaście lat produkował telenowele w Kolumbii. Badania fokusowe dotyczące serialu odbywały się tam dwa razy w tygodniu. Psychologowie i socjologowie spotykali się z grupą kilkudziesięciu osób. Dzięki badaniom producenci znali stosunek widzów do nowych wątków, wiedzieli, co ich interesuje, a czego nie rozumieją.

Śmierć niewolnicy Isaury
W Polsce latynoskie telenowele z kretesem przegrały w konkurencji z rodzimymi serialami. Telewizja publiczna nie nadaje żadnego południowoamerykańskiego serialu, a podobne produkcje w stacjach komercyjnych pokazywane są w pasmach mniej atrakcyjnych niż polskie filmy. Sukces telenoweli w rodzaju "Niewolnicy Isaury" czy "Esmeraldy" wydaje się dziś mało prawdopodobny.
W ostatnich kilku latach polskim twórcom udało się połączyć uwielbiane przez widzów cechy latynoskiej telenoweli (wielkie namiętności, skomplikowane intrygi) z fabułą dobrze osadzoną w rodzimej rzeczywistości. W naszych serialach wnętrza są kolorowe, schludne i nowoczes-ne, losy bohaterów wystarczająco pogmatwane. Polacy wiedzą, że świat oglądany na ekranie jest nieco nierzeczywisty, ale w pełni utożsamiają się z pokazywanymi na uładzonym tle wątkami społecznymi, wziętymi wprost z ich życia.