Kto daje i odbiera...

To stare porzekadło przypomniało mi się ostatnio przy okazji kolejnego powrotu problemu ustroju samorządowego Warszawy. Przyspieszone wybory w gminie centralnej wywołały narzekania, że odbędą się one w starej strukturze, bo ciągle nie ma nowej ustawy. A ponieważ mówi się, że Warszawa powinna być jedną gminą, w dziesięciu mniejszych jednostkach otaczających Centrum powstał niepokój, że mogą one stracić status gmin i stać się zwykłymi dzielnicami wielkiego miasta. To, co otrzymały dziesięć lat temu, może być im teraz odebrane.

Wprawdzie za dawanie i odbieranie grożą - według ludowej mądrości - męki piekielne, ale przecież władza piekła się nie boi i może próbować różnych sztuczek. Najbardziej wszechmocne czuły się na przykład władze PRL na przełomie lat czterdziestych i pięćdziesiątych. Wówczas mogły robić dosłownie wszystko, łącznie z perfidną praktyką dawania i odbierania. Polscy chłopi tuż po wojnie otrzymali ziemię na własność w wyniku reformy rolnej. Jednakże już wkrótce po tym władza ludowa dostrzegła, że własność prywatna nie godzi się z ustrojem socjalistycznym, i zaczęła naciskać chłopów, aby pozbawić ich własności. Nie odważyła się odebrać własności wprost, a tylko wszelkimi możliwymi sposobami próbowała zmusić gospodarzy do kolektywizacji. Okazało się jednak, że jak już chłop polski dostanie własność, to trudno mu ją odebrać. I nie podołał w końcu temu zadaniu potężny stalinowski aparat przemocy. Metodę dawania i odbierania ówczesny aparat władzy zastosował bardziej skutecznie wobec słabszej i podejrzanej klasowo warstwy społecznej drobnych przemysłowców i kupców. Mało kto już dzisiaj pamięta, na czym polegał osławiony NEP, oznaczający skrót od rosyjskiej formuły "nowa polityka gospodarcza". Czasy owego "nepu" w Rosji, a właściwie w Związku Radzieckim, zabawnie opisywał Bułhakow. Cała ta polityczna doktryna była jawnym i dość bezczelnym oszustwem: oto na trudny czas po wojnie i rewolucji pozwolono na prywatną inicjatywę, aby odbudować gospodarkę kraju, a w największym jej rozkwicie wszystko zabrano i upaństwowiono. Doktrynę tę zastosowano również w Polsce, lecz nasi staliniści nie czuli się tak mocni jak radzieccy i musieli dochodzić do celu okrężną drogą. Wprowadzano więc "przymusowy zarząd państwowy" albo toczono "bitwę o handel", używając nachalnej i hałaśliwej propagandy. Z perspektywy historycznej wygląda na to, że u nas, w Polsce, nie można bezkarnie dawać i odbierać. Bała się to zrobić wprost nawet najsilniejsza totalitarna władza.
Wydaje się więc oczywiste, że w demokratycznym państwie prawnym praktyki podobne do "nepu" czy przymusowej kolektywizacji są po prostu niewyobrażalne. Tak chyba jest w istocie, bo demokracja polega między innymi na tym, że praw słusznie nabytych nie można ludziom bez szczególnie ważnego powodu odebrać, chyba że sami zgodzą się na ich oddanie. Bywa zresztą i tak, że owe prawa stają się w pewnym momencie ciężarem dla państwa, który władza musi jednak dźwigać dalej w pokorze, bo po prostu nie ma innego wyjścia. Ludzie się do nich przyzwyczaili, lubią z nich korzystać i uważają je za ważne. Trudno sobie dzisiaj w Polsce wyobrazić rezygnację z powszechnych wyborów prezydenckich, mimo iż bardziej racjonalny i znacznie mniej kosztowny byłby wybór głowy państwa przez Zgromadzenie Narodowe, czyli połączone izby parlamentu: Sejm i Senat. Podobnie jest ze statusem gmin okalających centrum Warszawy. Ich mieszkańcy przyzwyczaili się już po latach do własnych władz lokalnych, lubią je wybierać, widzą ich sukcesy i są przekonani, że korzystają z ważnych praw.
I trudno będzie im te prawa odebrać, choćby nawet było to racjonalnie uzasadnione i niezbędne z punktu widzenia skuteczności działania władz wyższego szczebla. Batalia o gminy warszawskie będzie więc kolejnym ważnym testem dla naszego, słabiutkiego jeszcze, demokratycznego państwa prawa.