Nadmiar

To jest nadmiar. A z nadmiarem musimy rozpocząć powolną i bardzo trudną walkę, bo inaczej po prostu nie wybrniemy z błędnego koła. Z jednej strony niski wzrost i wysoki deficyt budżetowy (wszędzie, nie tylko w Polsce), a z drugiej – rosnące oczekiwania wobec państwa, które domniemanie jest wciąż opiekuńcze. Mój przyjaciel, znany amerykański socjolog, ma troje dzieci na studiach, wobec tego nie stać go było na luksusowe ubezpieczenie zdrowotne, tylko na normalne. Coś mu się zrobiło z nogami, lekarze nie mogli zdiagnozować, a wyrafinowanych badań już ubezpieczenie nie pokrywało. Więc spokojnie czekał i mu cudem boskim po kilku latach przeszło. Jednak naturalnie nie wszystkim przejdzie, a nas po prostu nie stać na ich leczenie, nas, czyli nie tyle władzy, ile społeczeństw rozszalałych od nadmiaru.

Można setki stron zapełniać radami ekonomicznymi, jak pohamować kryzys, ale nikt nie rozwiąże sprzeczności między rosnącymi oczekiwaniami a malejącymi dochodami państwa. Wielki ekonomista francuski Daniel Cohen przewidział to dokładnie już w 1997 r. i wskazywał na konieczność zmiany naszych oczekiwań wobec państwa, ale zarazem zmiany obietnic dawanych przez państwo. Państwo jednak także jest na całym Zachodzie, jeżeli nie rozrzutne, to co najmniej pełne obietnic. Francuzi się ogromnie ucieszyli, że prezydentem został Francois Hollande, bo teraz z tych 75-procentowych podatków dla najbogatszych, czyli 3 tys. osób, oraz z obniżek pensji o 30 proc. dla siebie i dla ministrów sfinansuje niedobory. Już premier Pawlak w młodości robił takie numery z polonezami obowiązkowymi dla rządu.

Nie ma zatem w przyszłości najbliższej i nieco bardziej odległej innego wyjścia, jak ograniczyć nasze wydatki na nadmiar. Po czasach, kiedy wszyscy studiowali za darmo, opieka medyczna (marna, ale zawsze) była za darmo, a nieco tylko zamożniejsi wydawali góry złotych jak szaleni na pobyty w spa, wyjazdy, nowe gadżety elektroniczne oraz łóżeczka księżniczki, przyjdzie nieuchronnie pora, że trzeba będzie trochę się dołożyć do edukacji, trochę do opieki zdrowotnej i przede wszystkim ograniczyć wydawanie pieniędzy na głupstwa. Nonsensowny jest bowiem argument, że na skutek tego zmniejszyłaby się konsumpcja, a zatem i wzrost gospodarczy. Pieniądze zostaną zawsze wydane też na konsumpcję, bo czymże innym jest studiowanie za wszelką cenę oraz kupowanie paramedykamentów za pieniądze niemal równe całym wydatkom na służbę zdrowia (w Ameryce nawet za większe). Zróbmy powoli rachunek sumienia i zdajmy sobie sprawę, ile nadmiaru nabywamy.

Psychologicznie jest zrozumiałe, że nikt nie chce rezygnować z raz uzyskanych przywilejów, ale praktycznie to nie będzie po prostu możliwe i związkowcy, którzy protestują przeciwko każdej formie zmniejszenia świadczeń państwa, tylko na pozór bronią interesów pracowników, bo w istocie pogrążają państwo jeszcze głębiej. Oczywiście, można mieć pretensje do władzy, że przed wyborami zwłaszcza obiecuje gruszki na wierzbie, ale jak inaczej dzisiaj można wygrać wybory parlamentarne?

Otóż musimy sobie powiedzieć z całą odpowiedzialnością rzeczy nieprzyjemne: nie będzie już tak dobrze, jak było (a w Polsce nawet nie zdążyło być). Trzeba będzie za wszystko płacić, za wszystko, co potrzebne, nawet za to, co nie jest niezbędne (szał edukacyjny), czyli wyższe studia. Mam wielkie wątpliwości, czy są one przydatne dla wszystkich, ale zabronić nie można – można natomiast uświadomić, że państwo nie jest w stanie utrzymać milionów studentów, że można wprowadzić zręczne systemy stypendialne promujące najlepszych, ale większość musi się chociaż trochę dołożyć. Że, innymi słowy, już nie będzie łóżeczek z baldachimem w każdym polskim domu. Trzeba to uświadamiać powoli, ale już, natychmiast zacząć, bo to nawet ważniejsze od reformy emerytalnej. Czeka nas nieuchronna i wielka zmiana w mentalności, zmiana przeznaczenia pieniędzy, którymi jeszcze dysponujemy. Kto tego nie pojmie, ten po prostu zginie.

Autor jest filozofem i historykiem idei, profesorem Uniwersytetu Warszawskiego, założycielem i wieloletnim redaktorem naczelnym „Res Publiki"