Powrót do jidyszlandu

To ten język jeszcze istnieje? – to pytanie zwykle słyszą ludzie uczący się jidysz, kiedy wspominają o swojej pasji. Odpowiadają, że nie tylko istnieje, ale i ma się coraz lepiej. Tuż przed wojną w jidysz mówił co trzeci mieszkaniec Warszawy, Wrocławia czy Łodzi. Dziś ten język znajduje się na liście języków ginących UNESCO. W ciągu niecałych stu lat język wschodnioeuropejskich Żydów osiągnął szczyt rozwoju i prawie przestał istnieć. Jak twierdzą jednak badacze i historycy, trend zaczyna się odwracać, liczba osób mówiących w jidysz nie tylko się ustabilizowała, ale i zaczęła rosnąć. – W USA i zachodniej Europie dla wielu Żydów kontakt z językiem przodków to nienachalny sposób, by powrócić do korzeni, bez konieczności utożsamiania się z ruchem syjonistycznym czy państwem Izrael. W Polsce jest inaczej, bo wiele osób uczących się jidysz nawet nie ma żydowskich korzeni – tłumaczy Joanna Lisek, badaczka kultury jidysz na Uniwersytecie Wrocławskim.

ZAKAZANY I PRZEŚLADOWANY

W Polsce od zawsze ten język potocznie nazywano „żydowskim”. Nazwa „jidysz” przywędrowała do nas zza oceanu dopiero po II wojnie światowej. Badacze szacują, że przed wybuchem wojny po żydowsku na całym świecie mówiło na co dzień ok. 13 mln osób, czyli trzy czwarte populacji Żydów. Warszawa uchodziła wtedy za światową stolicę tego języka. – W jidysz robiono zakupy, nauczano w szkołach, drukowano gazety i książki, prowadzono badania, debatowano przy stoliku kawiarnianym i na podwórku z sąsiadami. Ten język ma zasadnicze znaczenie dla zrozumienia kultury Żydów wschodnioeuropejskich. Choć jego historia sięga średniowiecza i jest bardzo bogata, dopiero od przełomu XIX i XX w. zaczął być stopniowo postrzegany jako język narodowy. XX-wieczny jidyszyzm był programem zbudowania żydowskiej tożsamości w diasporze w oparciu o język i kulturę – opowiada Karolina Szymaniak, redaktorka naczelna kwartalnika „Cwiszn” („Pomiędzy”).