Polscy naukowcy nie wykorzystują szans stwarzanych przez Unię Europejską. Za pomocą niebieskiego lasera, nad którym pracują polscy naukowcy, można by zapisać na dyskach optycznych cztery razy więcej informacji niż przy użyciu światła o większej długości fali. Centrum Badań Wysokociśnieniowych Unipress PAN w Warszawie, gdzie trwają prace nad takim laserem, należy do najlepszych placówek naukowych korzystających z funduszy V Ramowego Programu Unii Europejskiej, największego na świecie programu współpracy naukowej.
Polska zgłosiła do udziału w nim dwa razy mniej wniosków niż Austria i znacznie mniej niż Irlandia i Portugalia, zamykające listę krajów zachodnioeuropejskich. Tak zwany stopień sukcesu (proporcja projektów zatwierdzonych do odrzuconych) mamy najniższy w Europie.
Centrum Badań Wysokociśnieniowych Unipress PAN uzyskało w ramach V Ramowego Programu UE tytuł Centrum Doskonałości. To największy instytut tego rodzaju w Europie, konkurujący z Japończykami w badaniach nad niebieskim laserem. Naukowcy z CBW nie znaleźli się jeszcze na pozycji przegranej. Japończycy mają już wprawdzie niebieski laser, ale przyrządy, w których jest on wykorzystywany, są zawodne. Zaledwie niewielki odsetek japońskich laserów działa bezawaryjnie. Polacy natomiast dysponują jedyną na świecie technologią produkcji monokryształów azotku galu, które są znakomitym materiałem do stworzenia "serca" niebieskiego lasera. Warszawskie centrum nie zamierza konkurować z Japończykami w produkcji laserów do zapisu i odtwarzania informacji. Celem polskich naukowców jest budowanie unikatowych laserów dużej mocy. W tej konkurencji ciągle jeszcze możemy być pierwsi. Między innymi dzięki umiejętności uzyskiwania bardzo wysokich ciśnień - do 20 tys. atmosfer - potrzebnych do produkowania superkryształów azotku galu z minimalną ilością defektów.
Wysoki wskaźnik sukcesu uzyskał też Instytut Medycyny Pracy im. prof. Nofera w Łodzi. Komisja Europejska zatwierdziła przeszło połowę zgłoszonych przez tę placówkę wniosków. Sześć projektów dotyczy głównie wpływu zanieczyszczeń chemicznych na rozwój nowotworów złośliwych. Badania prowadzone wspólnie z ośrodkami w Szwecji, Holandii i Czechach wykazują na przykład, że w komórkach osób narażonych na kontakt z metalami toksycznymi, jak kadm, arsen, kobalt i nikiel, wzrasta częstość uszkodzeń materiału genetycznego, zmniejsza się też naturalna zdolność organizmu do jego naprawy. Sprzyja to powstawaniu i rozwojowi komórek nowotworowych.
Za Centrum Doskonałości uznany został także Instytut Biochemii i Biofizyki PAN zajmujący się biotechnologią molekularną. Zespoły tego instytutu uczestniczyły między innymi w badaniu genomu drożdży. Był to jeden z największych programów Unii Europejskiej. Metody wypracowane przy rozszyfrowywaniu tego genomu zostały następnie wykorzystane podczas analizy genomu ludzkiego. Teraz grupy naukowców z tego instytutu zajmują się badaniem tzw. genów plazmidowych. Są to odcinki DNA bakterii kodujące pewne ich szczególne cechy - na przykład nabytą oporność na leki. Dzięki takiemu procesowi bakteria, która nauczyła się radzić sobie z antybiotykami, przekazuje tę umiejętność innym. Poznanie budowy plazmidów może być podstawą nowych terapii przywracających skuteczność wielu lekom.
Niezwykle ciekawe prace prowadzi Centrum Doskonałości w Instytucie Podstawowych Problemów Techniki PAN, zajmujące się nowoczesnymi materiałami i konstrukcjami. Są wśród nich materiały przyjazne dla żywych tkanek, które cechuje tzw. pamięć kształtu. Mogą być one wykorzystywane jako implanty - na przykład sztuczne kolana czy biodra. Powstają również materiały inteligentne, które potrafią reagować na zmiany w otoczeniu. Ponadto projektuje się inteligentne konstrukcje - wśród nich budynki automatycznie sterujące wewnętrznym klimatem i tłumiące drgania.
V Ramowy Program Unii Europejskiej dobiega półmetka. Do tej pory Komisja Europejska zaakceptowała 155 z 1084 zgłoszeń z Polski. Lepsi od nas są pod tym względem wszyscy uczestnicy programu, łącznie ze Słowenią, Estonią i Słowacją.
Więcej możesz przeczytać w 3/2001 wydaniu tygodnika Wprost .
Archiwalne wydania tygodnika Wprost dostępne są w specjalnej ofercie WPROST PREMIUM oraz we wszystkich e-kioskach i w aplikacjach mobilnych App Store i Google Play.