Zepsuty zegar

Uczeni mają też nadzieję, że wkrótce będą mogli pomóc cierpiącym na niektóre schorzenia układu nerwowego.

To właśnie dzięki zegarowi wewnętrznemu, zdaniem prof. Ernsta Pöppela, dyrektora Instytutu Psychologii Medycznej w Monachium, możliwe jest formułowanie i rozumienie wypowiedzi. Płynnie mówiąca osoba potrzebuje dwóch, trzech sekund na wypowiedzenie frazy, czyli ciągu wyrazów tworzących logiczną całość. Potem następuje zazwyczaj pauza, niezbędna mówiącemu do przygotowania dalszej części wypowiedzi, a słuchaczowi do zrozumienia przekazanej informacji. Obserwacje prowadzone w wielu krajach wykazały, że taka segmentacja kwestii nie zależy od języka, jakim posługują się rozmówcy. Podobnie jak mowa, w ramy czasowe ujmowane są różne czynności wykonywane przez ludzi, jak pukanie do drzwi, drapanie się, machanie ręką na powitanie, poklepywanie po ramieniu, wycieranie nosa, poprawianie okularów lub włosów. Świadczy to o tym, że mowa i ruch mają wspólne biologiczne korzenie.
Zwolennicy teorii przeżywania czasu uważają, że płynne mówienie jest prawdopodobnie regulowane przez dwa mechanizmy w mózgu. Jeden decyduje o kolejności elementów w wypowiedzi: głosek w sylabie, sylab w słowie, słów w zdaniu (bez tego uporządkowania odbieralibyśmy mowę jako bełkot), drugi zaś scala wypowiedziane i usłyszane dźwięki we frazy. Dlatego w płynnej mowie nie zwracamy uwagi na pojedyncze głoski, sylaby, wyrazy, ale odbieramy je jako logiczne ciągi myślowe. Aby inni nas właściwie zrozumieli, musimy się wypowiadać w określonym rytmie. Głoski (przede wszystkim spółgłoski zwarte, jak p, b, k, g) muszą być wymawiane w ciągu 40 milisekund, sylaby - 200-300 milisekund, a cała fraza - około trzech sekund.
Przyczyną niektórych wad mowy mogą być zaburzenia pracy tego zegara - uważa doc. Elżbieta Szeląg, kierownik Pracowni Neuropsychologii w Zakładzie Neurofizjologii Instytutu Biologii Doświadczalnej PAN w Warszawie, która od wielu lat współpracuje z prof. Pöppelem. Mózg pacjentów z takimi defektami prawdopodobnie pracuje w wydłużonych lub skróconych ramach czasowych. Badania przeprowadzone pod kierunkiem doc. Szeląg wykazały, że fraza wypowiadana przez osoby jąkające się trwa nawet siedem sekund.
W rytmie 200-300 milisekund nie tylko wypowiadamy sylaby, lecz także wykonujemy niektóre ruchy. Uszkodzenie elementu mechanizmu zegara, który odpowiada za programowanie ruchu, może spowodować choroby układu nerwowego. Osoby nadpobudliwe wykonują czynności w sposób nie kontrolowany, mają też trudności z ich zaplanowaniem. Autystycy nie potrafią natomiast oszacować czasu upływającego między dwoma zdarzeniami ani określić, ile trwa dana sytuacja. Prawdopodobnie zegar zachował się u nich w szczątkowej formie i działa niezależnie od bodźców odbieranych z otoczenia.
Naukowcy z Medical College of Wis-consin w Milwaukee zidentyfikowali obszar mózgu odpowiedzialny za regulowanie rytmu codziennych czynności. Ich zdaniem, ośrodek poczucia czasu znajduje się w jądrach podstawy mózgu i korze przedczołowej. Jądra podstawy mózgu są także odpowiedzialne za produkcję dopaminy. Zaburzenia ich funkcjonowania i zbyt mała ilość dopaminy prowadzą do choroby Parkinsona.
Mózg dziecka z opóźnionym rozwojem mowy pracuje prawdopodobnie za wolno. Opóźnienie wynosi co prawda zaledwie kilkadziesiąt milisekund, nie pozwala jednak odbierać dźwięków w prawidłowej kolejności. Mówiąc płynnie, nie umiemy przedłużyć tych dźwięków, bo zaraz do wypowiedzi wkrada się samogłoska i wymawiamy na przykład "by", "ba", "be" zamiast "b". Dziecko z wadą mowy nie może więc właściwie zrozumieć spółgłosek zwartych. Wyrazy "bułka" i "półka" brzmią dla niego identycznie.
Dzięki nowej metodzie terapii w ciągu zaledwie sześciu tygodni zredukowano dwuletnie opóźnienie pacjentów w rozwoju mowy, podczas gdy w grupie kontrolnej w tak krótkim czasie nie osiągnięto niemal żadnych efektów.