Pesach i Triduum Paschalne, czyli ile judaizmu w Wielkanocy

W roku 2017 chrześcijańska Wielkanoc i żydowska Pascha (Pesach – red.) zbiegły się w czasie niemal dokładnie. Święto Pesach, które trwa 7 dni, rozpoczęło się 10 kwietnia, zaś Wielki Czwartek rozpoczynający Triduum Paschalne przypadł na 13 kwietnia. Tegoroczna zbieżność dat jest punktem wyjścia do wskazania, że oba te święta mają więcej wspólnego, niż niektórzy chcieliby głośno przyznać.

Kto spotyka Jezusa Chrystusa, spotyka judaizm – te słowa Jana Pawla II przytoczył w rozmowie z Wprost.pl ks. prof. Marek Nowak, dominikanin i wykładowca na Uniwersytecie Warszawskim, gdy został zapytany o punkty wspólne świąt chrześcijan i żydów. – Po łacinie Wielkanoc to „pascha”. Słowo wywodzi się od hebrajskiego określenia „pesach”. Gdy odprawia się uroczystość paschy chrześcijańskiej, to ewidentnie nawiązuje się do paschy żydowskiej. Jednym z ważniejszych źródeł są teksty liturgiczne. W Exsultecie, czyli orędziu wielkanocnym, które jest śpiewane podczas liturgii wigilii paschalnej, odnajdujemy wiele nawiązań do żydowskiej paschy – tłumaczył dominikanin. Przypomniał także, że w czasie liturgii paschalnej, czyli najważniejszego wydarzenia w roku dla chrześcijan, odczytywane są są fragmenty Księgi Rodzaju, w tym te o wyjściu i o przejściu przez Morze Czerwone. – Co więcej, każde celebrowanie eucharystii jest nawiązaniem do sederu – wskazał.

Czym jest seder?

Seder to tradycyjna kolacja żydowska, którą organizuje się w trakcie święta Pesach na pamiątkę wyjścia z niewoli egipskiej. Jego przebieg jest dokładnie określony i tradycyjne potrawy znajdujące się na stole mają swoją wymowę symboliczną. – W trakcie kolacji używa się talerza sederowego, na którym znajduje się kilka symbolicznych potraw. Wśród nich pojawia się symbol baranka ofiarnego, zwykle kość lub udko. Czasem używa się wersji wegańskiej baranka, czyli przypieczonego buraka – wyjaśnił Stanisław Krajewski, polski filozof żydowskiego pochodzenia.

Na obecność symbolu baranka wskazał także ks. Nowak. Przypomniał, że spożyty przed wyjściem z Egiptu przez żydowskie rodziny baranek był zapowiedzią śmierci Jezusa. – Określenia Chrystusa barankiem występuje wielokrotnie w Nowym Testamencie, przede wszystkim w Apokalipsie, i nawiązuje do żydowskiego baranka paschalnego. Widać to wyraźnie w scenie ukrzyżowania – wskazał duchowny, po czym przypomniał religijny zakaz łamania kości baranka paschalnego. Wizji dopełnia opis z Ewangelii św. Jana, gdzie zapisano, że dwóm ukrzyżowanym z Jezusem łotrom połamano golenie, by przyspieszyć śmierć. – Kiedy po przebiciu boku Jezusa Chrystusa stwierdzono, że nie żyje, nie połamano mu kości. Jak wskazał ewangelista: „Gdyż jest napisane, że kości Jego nie będą łamane” – wyjaśnił prof. Nowak.

Poza symbolem baranka, na sederowym talerzy muszą pojawić się zielenina oraz chrzan, które symbolizuje trudne i gorzkie czasy niewoli w Egipcie. Chrzan macza się w harosecie, czyli jabłkowo-rodzynkowej masie, która ma przypominać materiał, z którego Żydzi wyrabiali w Egipcie cegły. Jak tłumaczył prof. Krajewski, kluczowym elementem wieczerzy sederowej są cztery pytania zadawane przez dzieci:

• Czym się różni ta noc od wszystkich innych nocy?
  
• Dlaczego normalnie jemy chleb i macę, a tym razem tylko macę?
  
• Dlaczego dwukrotnie maczamy potrawy w słonej wodzie i w harosecie?
  
• Dlaczego podczas sederu musimy wygodnie siedzieć?

Na te pytania odpowiada cała domowa liturgia wieczerzy – wyjaśnił profesor. Wskazał, ze Pesach ma wymiar mesjański – Żydzi nie cieszą się z powodu odzyskanej wolności, ale i oczekują na ostateczny triumf dobra nad złem. To nie tylko wyjście z Egiptu i wędrówka do Ziemi Obiecanej, ale również wędrowanie przez świat ku lepszej przyszłości.

Ksiądz Nowak wskazał, że tradycyjnie przyjęto, iż Ostatnia Wieczerza to wieczerza sederu paschalnego. Ponieważ seder paschalny miał być odprawiany na chlebie niekwaszonym, kościół katolicki obrządku łacińskiego sprawuje Eucharystię tylko na chlebie bez zakwasu. Każdy Żyd, który uczestniczy w sederze paschalnym, powinien czuć, że był obecny nie tylko podczas wyjścia z Egiptu, ale i na Synaju, kiedy zawierano przymierze. – Podobnie w celebrowaniu Eucharystii ważne jest uobecnienie się wydarzeń zbawczych. W prawie kanonicznym mówi się o tym, że w Eucharystii została uwieczniona ofiara krzyża – wyjaśnił Dominikanin.

Hebrajski czasownik „pesach” znaczy przejść, minąć. Nazwa święta stanowi bezpośrednie nawiązanie do słów z Księgi Wyjścia, gdzie opisano, jak Anioł Zagłady mijał drzwi pomazane krwią baranka. We wszystkich pozostałych zginęli pierworodni synowie. – Typologia chrześcijańska reinterpretuje ten fragment w świetle Jezusa Chrystusa. Jest to zapowiedź krwi Chrystusa, która została przelana za nasze zbawienie – tłumaczy ks. Marek.

Znaczenie chrześcijańskiej Wielkanocy

Świętowanie Wielkanocy w Kościele katolickim jest rozłożone na trzy dni. Wielki Czwartek rozpoczyna się od mszy wieczerzy pańskiej. To bezpośrednie nawiązanie do sederu paschalnego, który sprawował Jezus razem z uczniami. Jest to również moment ustanowienia dwóch sakramentów: eucharystii i sakramentu kapłaństwa. – Wielki Piątek to celebracja śmierci Chrystusa na krzyżu i złożenia do grobu. Wielka Sobota to swoisty wielki szabat, kiedy wspomina się w przedziwny sposób, że Bóg odpoczął po dokonaniu dzieła zbawienia. To dzień, w którym zatrzymujemy się nad tajemnicą Chrystusa spoczywającego w grobie – tłumaczy dominikanin. Wieczór Wielkiej Soboty rozpoczyna się od wigilii paschalnej. Ta liturgia uobecnia noc zmartwychwstania. Triduum paschalne trwa aż do końca niedzieli. Liturgicznie świętowanie niedzieli zaczyna się od poprzedniego dnia wieczorem – to odzwierciedlenie żydowskiego liczenia czasu przejęte przez Kościół.

W pierwszych wiekach chrześcijaństwa toczyła się dyskusja, czy Wielkanoc powinna być obchodzona co roku tego samego dnia, czy związana z niedzielą jako dniem zmartwychwstania Jezusa. Ostatecznie zwyciężyła ta druga opcja – Wielkanoc w Kościele Katolickim obchodzi się zawsze w pierwszą niedzielę po pierwszej wiosennej pełni księżyca. Żydowskie święto Pesach ma stałą datę – jest nią według Biblii 14 dzień miesiąca nisan. Kalendarz żydowski jest kalendarzem księżycowym – każdy miesiąc ma 28 dni (dlatego 14 dzień miesiąca to zawsze dzień pełni księżyca). W tym roku wypadł on 10 kwietnia.

Jak obchodzony jest Pesach?

Pesach jest moich ulubionym żydowskim świętem. To bardzo rodzinny tydzień, czas jednoczenia się. Rozpoczyna się od oczyszczenia domu ze wszystkich produktów mącznych. Przez cały okres Pesach nie jemy pieczywa innego prócz macy. Jest to tak silny zwyczaj, że w Izraelu w tym okresie nie sposób kupić bochenka chleba, poza dzielnicami arabskimi. Stoiska z chlebem są całkowicie puste – tłumaczy Jonny Daniels, założyciel fundacji „From the Depths” w rozmowie z Wprost.pl. To samo podkreśla profesor Krajewski: – Do najważniejszych zwyczajów święta Pesach należy usunięcie z domu wszelkiego zakwasu, rozumianego zarówno dosłownie jak i symbolicznie. Pozbywamy się wszystkich produktów mącznych poza macą; oznacza to, że czyści się dom aż do ostatniego okruszka – opowiada Krajewski. – Nie ma nie tylko chleba, mąki, makaronu, płatków, ale również istnieje bardzo silny zwyczaj, że naczynia, których się używa przez tydzień Pesach są inne niż codzienne. Zakwas można jednak również rozumieć, jako to, co w nas kiełkuje ku złu. To sposób na oczyszczenie nie tylko fizyczne, ale także duchowe – tłumaczy.

W relacji Jonny'ego Danielsa, dla wszystkich Żydów na świecie, nawet tych niewierzących ów jeden wieczór w roku pozostaje niezwykle ważny i jest spędzany wspólnie. – W Tel Awiwie, które jest całkowicie świeckim miastem, gdzie ruch uliczny nigdy nie ustaje, w czasie kolacji sederowej ulice są całkowicie puste. Nie ma samochodów, nie ma żadnych wydarzeń, wszyscy gromadzą się w domach ze swoimi rodzinami – opowiada Daniels. – Dla mnie znaczenie Pesachu to przede wszystkim zjednoczenie rodziny – podkreśla.