WPROST o prawie: Co może zatrzymany?

Konstytucja Rzeczypospolitej Polskiej w art. 41 ust. 1 zapewnia każdemu nietykalność osobistą i wolność osobistą wskazując jednocześnie, że pozbawienie lub ograniczenie wolności może nastąpić tylko na zasadach i w trybie określonym w ustawie.

Art. 41. 1. Każdemu zapewnia się nietykalność osobistą i wolność osobistą. Pozbawienie lub ograniczenie wolności może nastąpić tylko na zasadach i w trybie określonych w ustawie.

2. Każdy pozbawiony wolności nie na podstawie wyroku sądowego ma prawo odwołania się do sądu w celu niezwłocznego ustalenia legalności tego pozbawienia. O pozbawieniu wolności powiadamia się niezwłocznie rodzinę lub osobę wskazaną przez pozbawionego wolności.

3. Każdy zatrzymany powinien być niezwłocznie i w sposób zrozumiały dla nie- go poinformowany o przyczynach zatrzymania. Powinien on być w ciągu 48 godzin od chwili zatrzymania przekazany do dyspozycji sądu. Zatrzymanego należy zwolnić, jeżeli w ciągu 24 godzin od przekazania do dyspozycji sądu nie zostanie mu doręczone postanowienie sądu o tymczasowym aresztowaniu wraz z przedstawionymi zarzutami.

4. Każdy pozbawiony wolności powinien być traktowany w sposób humanitarny.

5. Każdy bezprawnie pozbawiony wolności ma prawo do odszkodowania.

Zatrzymanie osoby przez policję jest jej uprawnieniem ingerującym w prawo do wolności polegającym na krótkotrwałym pozbawieniu wolności. W zależności od celu zatrzymania można je podzielić na procesowe i pozaprocesowe.

Pozaprocesowymi zatrzymaniami są zatrzymania porządkowe, penitencjarne i administracyjne.

Zatrzymanie porządkowe, nazywane również prewencyjnym, dokonywane jest na podstawie art. 15 ust. 1 pkt 3 ustawy o Policji. Dotyczy osób, które stwarzają w sposób oczywisty bezpośrednie zagrożenie dla życia lub zdrowia ludzkiego oraz mienia. Może być realizowane również przez CBA, ABW czy Straż Graniczną.

Zatrzymanie penitencjarne dotyczy osób pozbawionych wolności, które na podstawie zezwolenia właściwego organu opuściły zakład karny i w wyznaczonym terminie do niego nie powróciły, dokonały ucieczki z konwoju, aresztu śledczego lub zakładu karnego.

Zatrzymanie administracyjne stosowane jest w stosunku do osób, które np. swoim zachowaniem dają powód do zgorszenia w miejscu publicznym, zagrażają życiu innych osób, albo znajdują się w okolicznościach zagrażających ich życiu lub zdrowiu.

Zatrzymanie procesowe regulowane jest przez Kodeks postępowania karnego i przybiera ono różną postać. Najczęściej spotykanymi są zatrzymanie na zarządzenie sądu lub prokuratora i zatrzymanie sensu stricto uregulowane w art. 244 kodeksu postępowania karnego.

Policja ma prawo zatrzymać osobę podejrzaną, jeżeli istnieje uzasadnione przypuszczenie, że popełniła ona przestępstwo, a zachodzi obawa ucieczki lub ukrycia się tej osoby albo zatarcia śladów przestępstwa, bądź nie można ustalić jej tożsamości labo istnieją przesłanki do przeprowadzenia przeciwko tej osobie postępowania w trybie przyspieszonym.

Uprawnienia zatrzymanego

Osoba zatrzymana ma szereg uprawnień w ramach prawa do obrony. Policja ma obowiązek natychmiast poinformować o przyczynach zatrzymania, o przysługujących prawach i wysłuchać zatrzymanego.

Czytaj też:
WPROST o prawie: Kiedy można przesłuchiwać dziecko?

Zatrzymanego należy poinformować w sposób zrozumiały, umożliwiający dotarcie do świadomości zatrzymanego, o: fakcie zatrzymania i wskazać przepisy prawa, które uprawniają policjanta do dokonania zatrzymania,okolicznościach uzasadniających przypuszczenie, że popełniła ona określone przestępstwo,wystąpieniu przesłanek do zatrzymania,przysługujących jej prawach, które w razie żądania realizuje się po przez umożliwienie kontaktu z adwokatem za pomocą, telefonu, faksu lub poczty elektronicznej,możliwości kontaktu z właściwym urzędem konsularnym, powiadomienia osoby najbliższej za pomocą takich urządzeń lub osobiście przez policjanta, a także powiadomienia pracodawcy, szkoły, uczelni lub dowódcy w przypadku zatrzymania żołnierza,możliwości złożenia zażalenia na zatrzymanie, które przekazuje się niezwłocznie z materiałami sprawy lub ich uwierzytelnioną kopią bez pośrednictwa prokuratora do sądu rejonowego miejsca zatrzymania

W praktyce okazuje się, że informacje przekazywane są w sposób niejasny, a ewentualny kontakt z adwokatem jest utrudniany lub bagatelizowany. Funkcjonariusz dokonujący zatrzymania powinien w pierwszej kolejności wysłuchać zatrzymanego i ocenić czy zatrzymanie jest niezbędne. Faktycznie informacje o uprawnieniach zatrzymanego przekazywane są w ramach pouczenia na piśmie, z którym zatrzymani często nie zdążą się zapoznać, a protokoły zatrzymania niekoniecznie odzwierciedlają faktyczny przebieg zatrzymania oraz wnioski składane przez zatrzymanego.

Każda osoba zatrzymana ma również prawo do złożenia zażalenia na sposób zatrzymania do prokuratora jeżeli uzna, że sposób dokonywania zatrzymania naruszał konstytucyjne prawa i wolności obywatelskie czy też doszło do przekroczenia uprawnień, nieuzasadnionej przemocy fizycznej, tortur czy przemocy fizycznej, poniżającego traktowania albo nieproporcjonalności zastosowanych środków.

Zażalenie na sposób zatrzymania może być złożone samodzielnie albo wraz z zażaleniem na zasadność, legalność i prawidłowość zatrzymania.

Dość często spotykam się z praktyką, że dokonywane zatrzymanie jest całkowicie nieuzasadnione okolicznościami sprawy i jest zbędne. W takich przypadkach niezbędna jest kontrola sądowa.

Obecne przepisy prawa są nieprecyzyjne i w skrajnych przypadkach dają możliwość nadużyć w zakresie bezzasadności, nielegalności, nieprawidłowości zatrzymania i naruszenia konstytucyjnych praw i wolności obywatelskich. Wysłuchanie często nie jest dokumentowane w protokole zatrzymania, a ewentualnie sporządzana jest notatka urzędowa. W mojej ocenie zatrzymanego należy również informować o prawie do milczenia i braku obowiązku dostarczania dowodów przeciwko sobie (autodenuncjacji).

Bezpośrednio po zatrzymaniu można dokonać przeszukania osoby zatrzymanej, gdy istnieją uzasadnione podstawy do przypuszczenia, że osoba zatrzymana posiada rzeczy, które mogą być dowodem w sprawie albo podlegają zajęciu w postępowaniu karnym.

Zatrzymanie może trwać do 72 godzin jeżeli przed upływem 48 godzin osoba zatrzymana została przekazana do dyspozycji sądu.