Oryginał Konstytucji 3 Maja można oglądać od środy do 16 maja we Wrocławiu na wystawie zorganizowanej w Zakładzie Narodowym im. Ossolińskich. Jest to jeden z dwóch egzemplarzy konstytucji, które zachowały się do naszych czasów.
Z okazji 216. rocznicy jej uchwalenia odbyły się uroczyste zgromadzenia jednocześnie - w polskim Senacie i litewskim Sejmasie. Parlamenty łączyły się ze sobą za pośrednictwem telemostu. Uroczystości przewodzili marszałek Senatu Bogdan Borusewicz i przewodniczący Sejmasu Viktoras Muntianas.
Na zakończenie posiedzenia polscy i litewscy parlamentarzyści przyjęli Wspólną Deklarację, w której złożyli "hołd Polakom i Litwinom, twórcom Konstytucji 3 Maja, testamentu Rzeczpospolitej Obojga Narodów, zbudowanej wokół praw i swobód obywatelskich, tolerancji, wolności wyznania, pokoju i opartej na zasadach równości współpracy pomiędzy dwoma europejskimi państwami".
Muntianas podkreślił w swoim wystąpieniu, że 3 maja 1791 r. dodał Polakom i Litwinom "sił, aby przetrwać okupacje i wschodnie wichry XX wieku". Jak przyznał, część litewskiego społeczeństwa oceniała Konstytucję 3 Maja "niejednoznacznie". Jednak - jak mówił - "dogłębna analiza Konstytucji, a zwłaszcza jej dodatku +Wzajemnego zaręczenia+ z 20 października (1791 roku) umożliwia zrehabilitowanie jej litewskiego aspektu".
Marszałek polskiego Senatu zaznaczył, że spadkobiercy Rzeczpospolitej Obojga Narodów mają europejskie powołanie. "Doświadczenie unii polsko-litewskiej pokazuje siłę pojednania oraz równości dla rozwoju społeczeństw i bogactwa narodów" - mówił Borusewicz. Jego zdaniem, unia polsko-litewska była pierwowzorem integracji europejskiej w naszej części kontynentu.
"Możemy zmienić Europę. Zmienić, czyli budować jej jedność. Pilnie potrzebujemy wspólnej polityki energetycznej, czyli takiej, która wyzwoli wewnętrzne mechanizmy bezpieczeństwa i efektywności" - powiedział Borusewicz.
Marszałek Sejmu Ludwik Dorn zwrócił uwagę, że Konstytucja 3 maja została uchwalona w momencie szczególnym. "Jak stwierdzono w preambule, +narody Rzeczypospolitej stały się wolne od hańbiących obcej przemocy nakazów+" - mówił.
"Dziś też musimy pamiętać, że Rzeczpospolita Obojga Narodów to nie tylko Korona i Wielkie Księstwo Litewskie, ale też Kurlandia i Inflanty. Stąd dzisiejsza Polska czuje naturalną solidarność nie tylko z Litwą, ale też z Łotwą i Estonią, tak przez wspólne członkostwo w UE, jak i pamięć o wspólnej historii" - podkreślił marszałek.
Prezydent Litwy Valdas Adamkus zauważył, że Konstytucja 3 Maja przypomina całemu światu i nam samym o wkładzie Polski i Litwy do postępowej myśli europejskiej. Jak zaznaczył, dla Polaków i Litwinów Konstytucja 3 Maja ważna jest przede wszystkim jako świadectwo, że społeczeństwa obu państw pod koniec XVIII w. zaczęły pojmować się jako naród obywatelski, jako nowoczesną wspólnotę.
Bardzo pozytywnie organizację obchodów Konstytucji 3 Maja oceniają także inni politycy litewscy. Jak mówili w środę PAP, dla ich kraju to jest powrót do własnej historii.
"To jest bardzo ważny dzień, a szczególnie ważny dla Litwy i litewskiego Sejmu. Dzisiaj przywróciliśmy do swojej historii to, co w pewnym czasie, z powodu interpretacji historyków, czy jakichś okoliczności, wykreśliliśmy z pamięci" - powiedział PAP wiceprzewodniczący litewskiego Sejmu Andrius Kubilius po zakończeniu uroczystego posiedzenia.
W podobnym tonie wypowiadali się także szef Litewskiego Ruchu Liberałów Petras Ausztreviczius oraz minister spraw zagranicznych Litwy Petras Vaitiekunas. "Demonstrując kilkusetną historię naszej państwowości, jej tradycje, nasze dwustronne (polsko-litewskie) stosunki, czujemy się silniejsi i pewniejsi" - powiedział Vaitiekunas.
W uroczystościach rocznicowych uczestniczyli przewodniczący Parlamentu Europejskiego Hans-Gert Poettering oraz szefowie parlamentów Niemiec, Łotwy, Estonii, Węgier i Czech.
Przewodniczący PE podkreślił, że Europa wiele zawdzięcza Polsce i Litwie, a Konstytucja 3 Maja zrewolucjonizowała krajobraz polityczny w Europie. Jak ocenił, proces dalszego jednoczenia Europy, to najlepszy sposób na uczczenie twórców Konstytucji 3 Maja.
"Tożsamość europejska i tożsamość Polski i Litwy są ze sobą związane. Wartości europejskie nie byłyby pełne bez udziału wartości polskich i litewskich (...) Jesteśmy dumni, że Polska i Litwa są znów wśród nas, jako wolne, demokratyczne państwa konstytucyjne" - podkreślił Poettering.
216. rocznicę uchwalenia Konstytucji 3 Maja uczcił także Trybunał Konstytucyjny. W uroczystości wzięli udział m.in. prezydent Lech Kaczyński oraz marszałkowie: Sejmu - Ludwik Dorn i Senatu - Bogdan Borusewicz.
W ocenie uczestniczącego w uroczystości historyka prof. Henryka Samsonowicza, Konstytucja 3 Maja była pierwszym świadectwem, że Polacy mogą wybić się na niepodległość. Jak podkreślił, stanowi ona także ważny element pamięci zbiorowej bez której żadna wspólnota istnieć nie może.
Inny gość spotkania w Trybunale Konstytucyjnym, litewski historyk prof. Alfredas Bumblauskas zaznaczył, że Konstytucja 3 Maja była konstytucją nie tylko Polski, ale i Litwy. Apelował, by widzieć procesy, które nie dzielą, ale łączą obydwa narody - zwłaszcza w trakcie debaty nad konstytucją europejską. pap, em, ss