Historia
W 1952 roku na mocy Traktatu paryskiego powstała Europejska Wspólnota Węgla i Stali. Traktaty rzymskie z 1957 roku przekształciły je w organ wszystkich trzech Wspólnot Europejskich. Nazwa Parlament Europejski pojawiła się w 1962 roku. Pierwsze bezpośrednie wybory do Parlamentu Europejskiego odbyły się w 1979 roku. Parlament zyskał szereg uprawnień po wejściu w życie: Jednolitego Aktu Europejskiego (1987), Traktatu z Maastricht (1993) i Traktatu amsterdamskiego (1999).
Organizacja
Przewodniczący jest wybierany na odnawialny okres dwóch i pół roku, to jest na połowę kadencji Parlamentu. Przewodniczący reprezentuje Parlament Europejski wobec świata zewnętrznego oraz w stosunkach Parlamentu z pozostałymi instytucjami UE.
Przewodniczący nadzoruje funkcjonowanie Parlamentu i jego organów, przewodniczy posiedzeniom plenarnym oraz czuwa nad przestrzeganiem Regulaminu PE.
Podczas otwarcia każdego posiedzenia Rady Europejskiej przewodniczący Parlamentu przedstawia stanowisko i kwestie zajmujące uwagę Parlamentu związane z punktami porządku obrad i innymi tematami.
Po przyjęciu budżetu Unii przez Parlament przewodniczący podpisuje budżet, umożliwiając jego wykonanie. Przewodniczący PE i przewodniczący Rady podpisują wszystkie akty legislacyjne przyjęte w ramach zwykłej procedury ustawodawczej.
Posłowie
W skład Parlamentu Europejskiego wchodzi 751 posłów, wybranych w 28 państwach członkowskich Unii Europejskiej. Od 1979 r. posłowie do PE są wybierani w powszechnych wyborach bezpośrednich na okres pięciu lat.
Każdy kraj decyduje o kształcie przeprowadzanych u siebie wyborów, ale musi gwarantować równość płci i tajność głosowania. Unijne wybory odbywają się zgodnie z zasadą reprezentacji proporcjonalnej.
Mandaty przydzielane są na podstawie liczby ludności poszczególnych państw członkowskich. Nieco ponad jedną trzecią posłów do PE stanowią kobiety. Posłowie do PE są pogrupowani według podobieństwa poglądów politycznych, a nie narodowości.
Grupy polityczne
Większość posłów do Parlamentu należy do grup politycznych ─ nie zrzeszają się oni na podstawie narodowości, ale przekonań politycznych. W Parlamencie Europejskim istnieje obecnie 8 grup politycznych. Aby utworzyć grupę polityczną, potrzeba 25 posłów reprezentujących co najmniej jedną czwartą państw członkowskich. Poseł może należeć tylko do jednej grupy politycznej. Niektórzy posłowie nie przynależą do żadnej grupy politycznej – są to posłowie niezrzeszeni.
Uprawnienia legislacyjne
Zwykła procedura ustawodawcza
Zwykła procedura ustawodawcza nadaje Parlamentowi Europejskiemu i Radzie Unii Europejskiej równorzędną rolę w odniesieniu do szerokiego zakresu dziedzin (np. zarządzanie gospodarką, imigracja, energetyka, transport, środowisko naturalne, ochrona konsumentów). Europejskie akty prawne są w znacznej większości przyjmowane wspólnie przez Parlament Europejski i Radę.
Procedura współdecyzji została wprowadzona przez Traktat o Unii Europejskiej (Traktat z Maastricht, 1992 r.), a następnie rozszerzona i usprawniona przez Traktat z Amsterdamu (1999 r.). Z wejściem w życie Traktatu z Lizbony w dniu 1 grudnia 2009 r. procedura ta pod nową nazwą „zwykła procedura ustawodawcza” stała się główną procedurą ustawodawczą w unijnym systemie podejmowania decyzji.
Procedura konsultacji
Parlament Europejski może zatwierdzić bądź odrzucić wniosek ustawodawczy lub zaproponować do niego poprawki. Rada nie jest prawnie zobowiązana do uwzględniania opinii Parlamentu, jednak zgodnie z orzecznictwem Trybunału Sprawiedliwości nie może podjąć decyzji bez otrzymania tej opinii.
Na początku w traktacie rzymskim z 1957 r. przyznano Parlamentowi funkcję doradczą w procesie ustawodawczym; Komisja przedstawiała projekt, a Rada uchwalała akty prawne.
Jednolity akt europejski (1986) oraz traktaty z Maastricht, Amsterdamu, Nicei i Lizbony sukcesywnie poszerzały uprawnienia Parlamentu. Może on teraz wspólnie i na równi z Radą stanowić prawo w znacznej większości dziedzin (zob. „Zwykła procedura ustawodawcza”), a procedura konsultacji stała się specjalną procedurą ustawodawczą (lub nawet procedurą pozaustawodawczą) stosowaną w ograniczonej liczbie przypadków.
Procedura ta ma obecnie zastosowanie w ograniczonej liczbie dziedzin ustawodawczych, jak np. odstępstwa od zasad rynku wewnętrznego i prawo konkurencji. Opinia Parlamentu jest też wymagana – w trybie procedury pozaustawodawczej – gdy przyjmowane są umowy międzynarodowe w ramach wspólnej polityki zagranicznej i bezpieczeństwa (WPZiB).
Procedura zgody
Procedury zgody została wprowadzona w Jednolitym akcie europejskim w 1986 r. w odniesieniu do dwóch dziedzin: układów stowarzyszeniowych oraz umów w sprawie przystąpienia do Unii Europejskiej. Zakres stosowania procedury był poszerzany wszystkimi kolejnymi zmianami w Traktatach.
Jako procedura pozaustawodawcza ma zwykle zastosowanie do ratyfikacji niektórych umów negocjowanych przez Unię Europejską albo najczęściej w przypadkach takich jak poważne naruszenie praw podstawowych objętych art. 7 Traktatu o Unii Europejskiej (TUE), przystąpienie do UE nowych państw członkowskich lub postępowanie dotyczące wystąpienia z UE.
Jako procedura ustawodawcza jest stosowana również, gdy przyjmowane są nowe akty ustawodawcze dotyczące zwalczania dyskryminacji, a obecnie daje Parlamentowi Europejskiemu prawo weta także wtedy, gdy stosowana jest pomocnicza ogólna podstawa prawna zgodnie z art. 352 TFUE.
Oprócz czterech głównych procedur ustawodawczych istnieją inne procedury stosowane w Parlamencie w konkretnych dziedzinach.
Opinia zgodnie z art. 140 Traktatu o funkcjonowaniu Unii Europejskiej (unia walutowa)
Komisja i Europejski Bank Centralny składają Radzie sprawozdania w sprawie postępów w wypełnianiu zobowiązań w zakresie unii gospodarczej i walutowej państw członkowskich, którym przyznano derogacje. Po wydaniu opinii przez Parlament Europejski Rada na wniosek Komisji decyduje, które państwa członkowskie objęte derogacją spełniają wymagane warunki do przyjęcia jednolitej waluty na podstawie kryteriów określonych w art. 140 ust. 1 TFUE, i uchyla derogacje w stosunku do tych państw członkowskich. W tej procedurze Parlament głosuje nad wszystkimi zaleceniami łącznie, przy czym nie ma możliwości wnoszenia poprawek
Procedury dotyczące dialogu społecznego
Do celów Unii należy promowanie dialogu między partnerami społecznymi w gospodarce, z myślą o zawieraniu porozumień i umów.
Zgodnie z art. 154 TFUE Komisja ma za zadanie popieranie konsultacji miedzy partnerami społecznymi na poziomie Unii i w związku z tym przedstawia Parlamentowi możliwe kierunki działania Unii po konsultacji z partnerami społecznymi.
Każdy dokument Komisji lub każda umowa zawarta przez partnerów społecznych jest przedkładana właściwej komisji Parlamentu Europejskiego. Jeżeli partnerzy społeczni zawarli umowę oraz wspólnie żądają jej wdrożenia na mocy decyzji Rady wydanej na wniosek Komisji, zgodnie z art. 155 ust. 2 Traktatu o funkcjonowaniu Unii Europejskiej, właściwa komisja przedstawia projekt rezolucji zalecającej przyjęcie lub odrzucenie tego zadania.
Procedury dotyczące porozumień dobrowolnych
Komisja informuje Parlament Europejski, jeżeli zamierza skorzystać z możliwości zastosowania porozumień dobrowolnych jako alternatywy dla prawodawstwa. Właściwa komisja parlamentarna może sporządzić sprawozdanie z własnej inicjatywy, zgodnie z art. 48. Komisja informuje Parlament Europejski o zamiarze zawarcia dobrowolnego porozumienia. Właściwa komisja parlamentarna może przedstawić projekt rezolucji zalecającej przyjęcie lub odrzucenie projektu oraz określającej warunki jego przyjęcia lub odrzucenia.
Kodyfikacja
Przez oficjalną kodyfikację rozumie się procedurę, która ma na celu uchylenie aktów objętych kodyfikacją i zastąpienie ich jednolitym aktem. Wersja skonsolidowana aktu zawiera wszystkie zmiany wniesione od jego wejścia w życie. Nie zawiera żadnej innej zmiany dotyczącej treści aktu. Kodyfikacja umożliwia poprawę czytelności aktów prawnych UE, które podlegały częstym zmianom. Komisja parlamentarna odpowiedzialna za sprawy prawne bada projekt kodyfikacji złożony przez Komisję Europejską. Jeżeli nie występuje żadna zmiana o charakterze merytorycznym, zastosowanie ma procedura uproszczona przewidziana w art. 46 Regulaminu dotycząca przyjęcia sprawozdania. Parlament stanowi w drodze jednego głosowania, bez poprawek czy debaty.
Przepisy dotyczące przepisów wykonawczych i delegowania uprawnień
Komisja może wprowadzać przepisy wykonawcze do obowiązujących aktów ustawodawczych. Środki te są przedstawiane komitetom składającym się z ekspertów z państw członkowskich oraz przekazywane Parlamentowi do celów informacyjnych lub kontrolnych. Na wniosek właściwej komisji parlamentarnej Parlament może przyjąć rezolucję wyrażającą sprzeciw wobec projektu przepisów wykonawczych, w której stwierdza, że projekt przepisów wykonawczych przekracza uprawnienia określone w danym akcie ustawodawczym, jest niespójny z celem lub treścią aktu podstawowego lub jest niezgodny z zasadami pomocniczości bądź proporcjonalności, oraz zwraca się do Komisji o wycofanie bądź poprawienie projektu przepisów wykonawczych lub przedłożenie wniosku zgodnie z odpowiednią procedurą ustawodawczą.
Jeżeli w akcie ustawodawczym przekazano Komisji prawo do uzupełnienia lub zmiany niektórych innych niż istotne elementów aktu ustawodawczego, właściwa komisja parlamentarna bada wszelkie projekty aktu delegowanego, gdy jest on przekazywany Parlamentowi do kontroli, i może przedłożyć Parlamentowi, w formie projektu rezolucji, wszelkie odpowiednie propozycje zgodnie z przepisami zawartymi w danym akcie ustawodawczym.
