Choroby zapalne jelit

Na choroby cywilizacyjne zapada dzisiaj duża część społeczeństwa, powodując coraz istotniejsze tempo wzrostu wskaźników epidemiologicznych. Wśród najczęstszych chorób XXI w., jak inaczej są nazywane, wymieniane są m.in. choroby przewodu pokarmowego. Obecnie w Instytucie Zarządzania w Ochronie Zdrowia Uczelni Łazarskiego realizowany jest projekt badawczy dotyczący organizacji i finansowania świadczeń zdrowotnych i społecznych z zakresu gastroenterologii – „Nieswoiste choroby zapalne jelit – choroby cywilizacyjne w obrazie polskiego systemu opieki zdrowotnej”. Celem projektu jest wskazanie obszarów, w których możliwe jest dokonanie poprawy w zakresie efektywności i optymalizacji leczenia chorób układu pokarmowego w Polsce. Ze szczególną uwagą odniesiono się do nieswoistych chorób zapalnych jelit (NZJ), w tym choroby Leśniowskiego-Crohna oraz wrzodziejącego zapalenia jelita grubego (WZJG), które charakteryzują się przewlekłym, nawrotowym przebiegiem.

Choroba młodych

Choroba Leśniowskiego-Crohna i wrzodziejące zapalenie jelita grubego zaliczane są do nieswoistych chorób zapalnych jelit, których przyczyna nie jest do tej pory znana. Zwykle pierwsze sygnały choroby pojawiają się na początku dorosłego życia pacjenta – ok. 20-30 roku życia, chociaż nieswoiste choroby zapalne jelit mogą się uaktywnić w każdym okresie życia pacjenta. Obie choroby są przewlekłe, z występującymi okresowo zaostrzeniami. Pacjenci często zmagają się z powikłaniami, a wyzwaniem dla lekarzy jest nie zawsze dobra podatność na leczenie oraz ograniczony dostęp do nowoczesnych i skutecznych terapii. Choroby te często istotnie obniżają możliwość udziału w życiu społecznym i zawodowym pacjenta, powodują cierpienie fizyczne i psychiczne. Dodatkowo, biorąc pod uwagę, że występują przede wszystkim wśród młodych osób, stanowią problem zarówno medyczny, społeczny, jak i ekonomiczny. Choroba Leśniowskiego-Crohna dotknęła w 2015 r. ponad 22 tys. Polaków, wrzodziejące zapalenie jelita – prawie 68 tys. osób. Zdiagnozowani chorzy poddawani są farmakoterapii, w skrajnych przypadkach konieczne jest wdrożenie postępowania chirurgicznego – całkowitej lub częściowej resekcji jelita grubego. Obecnie Narodowy Fundusz Zdrowia finansuje terapię standardową – leki sterydowe i immunosupresyjne, które pacjenci ze wskazaniami mogą zakupić na receptę w aptekach. W przypadku jej niepowodzenia pacjenci mogą ubiegać się o kwalifikację do terapii biologicznej finansowanej w ramach Programów Lekowych. W przypadku choroby Leśniowskiego-Crohna w 2015 r. program lekowy objął jedynie ok. 1200 pacjentów. Sytuacja dotycząca choroby wrzodziejącej jelita grubego nie przedstawia się korzystniej. Pacjenci z wrzodziejącym zapaleniem jelita mają ograniczony dostęp do nowoczesnych terapii biologicznych. Finansowana jest jedynie terapia indukcyjna (wyłącznie pierwsze trzy dawki leku), którą objęto w ramach programu lekowego tylko 295 osób w ubiegłym roku. To nieznaczna pula wszystkich chorujących na NZJ. Koszty przeznaczone na realizację Programów Lekowych w 2015 r. wyniosły odpowiednio 44,1 mln zł dla choroby Leśniowskiego-Crohna oraz 6,8 mln zł na leczenie WZJG. Wśród łącznych kosztów związanych z realizacją świadczeń szpitalnych, które w 2015 r. wyniosły 198 mln zł, stanowi to zaledwie 25 proc. wydatków. Znaczną część wydatków szpitalnych pochłaniają procedury wycięcia jelita grubego – dla pacjenta są ostatecznością i do jej uniknięcia powinno się dążyć.

Renty i absencja

Dodatkowo współpraca Instytutu Zarządzania w Ochronie Zdrowia z Zakładem Ubezpieczeń Społecznych umożliwiła wskazanie wydatków ponoszonych w związku z chorobami z zakresu gastroenterologii. Dane te pokazują, że wybrane jednostki chorobowe wyłączają pacjentów z rynku pracy, czasowo lub na stałe, generując znaczące obciążenie dla systemu opieki. Choroby gastroenterologiczne powodują co roku tysiące dni absencji chorobowej. Według danych ZUS za 2014 r., było to 

218,5 tys. dni z powodu wrzodziejącego zapalenia jelita grubego oraz 102,5 tys. dni z powody choroby Leśniowskiego- -Crohna. Wrzodziejące zapalenie jelita grubego spowodowało w 2014 r. 36,3 mln zł wydatków, w tym głównie na renty z tytułu niezdolności do pracy (18,8 mln zł). Choroba Leśniowskiego-Crohna spowodowała w 2014 r. 19,9 mln zł wydatków, wśród których najwyższy udział miały również renty z tytułu niezdolności do pracy (9,3 mln zł). Należy przy tym zwrócić uwagę na niską przeciętną kwotę tych rent przypadającą na jednego świadczeniobiorcę, która dla obu jednostek chorobowych wynosiła niewiele ponad 11 tys. zł w skali roku. Jednocześnie chorzy ci nie są poddawani opiece rehabilitacyjnej, która mogłaby usprawnić proces powracania do pełnej lub częściowej funkcjonalności. W przypadku obu chorób ZUS nie zaraportował praktycznie żadnych kwot przeznaczanych na świadczenia rehabilitacji leczniczej – 0 zł w przypadku choroby Leśniowskiego-Crohna i zaledwie 8,2 tys. zł rocznie w przypadku wrzodziejącego zapalenia jelita grubego. Wprowadzenie do terapii chorób zapalnych jelit nowoczesnych leków biologicznych pozwoliłoby zarówno na zmniejszenie wydatków szpitalnych, jak i kosztów świadczeń wypłacanych przez ZUS. Szczegółowe dane wraz z rekomendacjami znajdą się w przygotowywanym raporcie, który zostanie opublikowany na jesieni i przedstawiony do publicznej debaty podczas kongresu Polskiego Towarzystwa Gastroenterologii we wrześniu w Poznaniu. W dokumencie znajdą się ponadto informacje dotyczące funkcjonowania oddziałów gastroenterologicznych sporządzone na podstawie map potrzeb zdrowotnych opracowanych przez Ministerstwo Zdrowia oraz rekomendacje dotyczące poprawy organizacji i dostępności do leczenia pacjentów chorujących na przewlekłe zapalne choroby przewodu pokarmowego. Gastroenterologia to kolejna dziedzina medycyny, która została poddana analizie w ramach projektu badawczego realizowanego przez Instytut Zarządzania w Ochronie Zdrowia Uczelni Łazarskiego. Do tej pory powstały m.in. publikacje dotyczące wczesnego dostępu do onkologicznych leków innowacyjnych, hematologii onkologicznej, analizy kosztów związanych ze stwardnieniem rozsianym, samoistnym włóknieniem płuc, cukrzycą, niewydolnością serca oraz udarami mózgu w Polsce.