Wyścig do dna

Gdy po wojnie w Zatoce Perskiej szejkowie władający Zjednoczonymi Emiratami Arabskimi postanowili rozwijać gospodarkę, zaczęli zawierać kontrakty z amerykańskimi przedsiębiorstwami produkującymi sprzęt wojskowy, między innymi z koncernami Boeing, Northrop Grumman oraz Lockheed Martin. W zamian za zakup uzbrojenia emiraty zmusiły zakłady zbrojeniowe do wielomilionowych wydatków na stworzenie miejsc pracy i poprawę warunków życia w pustynnym kraju. Amerykańskie firmy musiały m.in. opłacić stworzenie diagnostycznego ośrodka medycznego mającego łączność satelitarną z kliniką Mayo z Rochester w Minnesocie, zbudować stocznię, uruchomić zakłady zajmujące się recyklingiem tonerów do drukarek laserowych, a nawet założyć szkoły Berlitza w Abu Zabi i Dubaju. - Transakcje offsetowe są dziś odpowiednikiem łapówek - mówi Robert E. Scott, ekonomista z Economic Policy Institute, waszyngtońskiej agencji badania rynku. - To tragedia, wyścig do dna. Tego typu praktyki podkopują rynek. Najlepiej byłoby, gdyby zostały zakazane.

Offset wymuszony
Amerykańscy i europejscy producenci broni muszą oferować hojne pakiety offsetowe, by otrzymać zamówienia. Czechy powiedziały, że kiedy ponownie będą kupować myśliwce, większą wagę będą przykładać do umów offsetowych niż do ceny i parametrów technicznych samolotów. - Offset to niezbędny element działalności zagranicznej - skomentował Kent Kresa, dyrektor generalny koncernu Northrop Grumman.
Amerykańscy producenci broni pomogli Holendrom w eksporcie przędzy i pocisków, Finom w sprzedaży wagonów kolejowych i promów pasażerskich, a Norwegom we wprowadzeniu na rynek turbin generujących energię elektryczną. Szwajcarom ułatwili sprzedaż obrabiarek i łożysk kulkowych. Lockheed Martin zawierając umowę na sprzedaż myśliwców F-16 do Polski, zgodził się, by silniki do nich produkowano nad Wisłą.

Offset podatnika
Oficjalnie amerykańskie władze federalne niechętnie spoglądają na umowy offsetowe, gdyż są one kosztowne, zabrania się też wykorzystywania w tym celu pieniędzy podatników. Amerykańscy producenci negocjują jednak tego rodzaju transakcje bezpośrednio z zagranicznymi kontrahentami. Pakietów offsetowych oczekuje teraz ponad 120 krajów. W 1998 r. (późniejsze dane nie są dostępne) Amerykanie podpisali 41 kontraktów z 17 państwami. W latach 1993-1998 przeznaczyli na pomoc dla innych krajów 21 mld USD (279 umów). W ostatnich dwóch dziesięcioleciach tylko koncern Lockheed Martin zawarł ponad 300 transakcji offsetowych w ponad trzydziestu krajach.
Przeciwne podpisywaniu umów offsetowych są związki zawodowe, które twierdzą, że te transakcje nie tylko powodują rozchwianie handlu międzynarodowego, ale także kosztują Stany Zjednoczone utratę tysięcy miejsc pracy. W 2001 r. prezydencka komisja ds. offsetów ustaliła, że w latach 90. z powodu offsetów likwidowano w zakładach produkcyjnych średnio 4200 stanowisk pracy rocznie. W prywatnych rozmowach menedżerowie firm zbrojeniowych przyznają, że oni również nie są zachwyceni offsetem.

Zdobywanie pół bochenka
Wysyłając technologie za granicę i zlecając tam pracę, firmy zbrojeniowe podcinają gałąź, na której siedzą - uważają menedżerowie. Na podstawie kontraktu o wartości 3,3 mld USD dotyczącego sprzedaży Korei Południowej 40 odrzutowców F-15 Boeing udostępni Koreańczykom technologię i stworzy miejsca pracy. Dzięki temu Korea Południowa będzie mogła w 2015 r. produkować własne myśliwce odrzutowe. Otrzyma know-how, oprogramowanie i projekty, których wartość Boeing wycenia na 1,5 mld USD.
Według koncernów zbrojeniowych, przywódcy wielu krajów, szczególnie rozwijających się, traktują transakcje offsetowe jako usprawiedliwienie miliardowych wydatków na sprzęt wojskowy. - Wolelibyśmy, aby offsetów nie było, ale zupełnie dobrze sobie z nimi radzimy - mówi Michael Messina, prezes Stowarzyszenia Offsetowego Przemysłu Obronnego (DIOA), zrzeszającego producentów sprzętu zbrojeniowego. - Gdyby amerykańskie koncerny nie godziły się na umowy offsetowe, nie byłoby zamówień. Zawsze lepiej mieć pół bochenka niż nic - dodaje. Przeprowadziwszy ankietę w ośmiu dużych przedsiębiorstwach zbrojeniowych, komisja prezydencka dowiedziała się w 2001 r., że gdyby zabroniono zawierania transakcji offsetowych, to zdaniem szefów siedmiu koncernów, ich obroty zagraniczne spadłyby o 50-90 proc.

Haracz dla bogatych
Największe korzyści z transakcji offsetowych czerpią kraje mające najbardziej rozwinięte gospodarki: Finlandia, Wielka Brytania, Izrael, Szwajcaria i Holandia. Przeciwników zawierania umów offsetowych irytuje zwłaszcza obecność Szwajcarii na tej liście. Ich zdaniem, jest to kraj tak zamożny, że nie potrzebuje pomocy. Jeden z najbardziej rozbudowanych programów offsetowych mają bogate Zjednoczone Emiraty Arabskie, które od 1992 r. wynegocjowały kontrakty o wartości 680 mln USD. Emiraty oczekują teraz kolejnych milionów, ponieważ zapowiedziały, że kupią od koncernu Lockheed Martin 80 myśliwców F-16 za 7 mld USD.
Interesy w emiratach prowadzą też Francuzi, którzy pompują pieniądze we wszelkie inwestycje - od hodowli ryb, poprzez szklarnie z milionami róż, po klonowanie palm daktylowych. Jednym z najważniejszych punktów programu jest stocznia w Abu Zabi, produkująca okręty wojenne i statki handlowe. Koncern Northrop Grumman miał trzydziestoprocentowy udział w tym przedsiębiorstwie, który sprzedał pod koniec 2002 r. Northrop tak zabiegał o zdobycie przyczółka w emiratach, że zrealizował tę inwestycję jeszcze przed podpisaniem umowy offsetowej. Liczył na zamówienia, które nigdy nie napłynęły. - To niemal wojna - powiedziała Cynthia Brown, przewodnicząca amerykańskiego Zrzeszenia Producentów Okrętów (ASA). - USA powinny nalegać, by inne kraje przestały się domagać offsetów. To zabija branżę, prowadzi do wyniszczającej konkurencji.




The New York Times