Konkwistador Bobkowski

 

25 czerwca 1948 r. Andrzej Bobkowski wszedł na pokład płynącego do Ameryki Środkowej transatlantyku „Jagiełło". Opuszczał Francję nie ze strachu, ale na znak protestu przeciw temu, co działo się w Europie, a co było widać już w czasie II wojny światowej. Ucieczkę Europejczyków od wolności, kapitulację zdrowego rozsądku wobec ideologii Bobkowski opisał w okupacyjnym dzienniku „Szkice piórkiem". Drukowane tu i ówdzie fragmenty jego dzieł i publikowane w paryskiej „Kulturze" opowiadania dowodziły, że był pisarzem nie tylko utalentowanym, ale i niemającym złudzeń co do przyszłości Europa lager. Bobkowski dotarł do Gwatemali.

---

Tam założył sklepik z modelami samolotów, które sam projektował i wykonywał. Ciężko pracując, niczym konkwistador walczył, by „nie umrzeć w ścisku", by być wolnym i niezależnym. Jakby na marginesie znalazła się wtedy literatura. Nieliczne teksty, w tym znakomite nowele i opowiadania, Bobkowski publikował w „Kulturze". Gdy zmarł na raka w 1961 r. (miał 48 lat), zostawił po sobie opinię outsidera, „chuligana wolności", niespełnionego talentu i autora jednej książki – „Szkiców piórkiem". Nie wiedziano, że w czasie emigracji Bobkowski tworzył inne wielkie dzieło – „Listy".
Listy? To określenie nie oddaje tego, czym były epistolograficzne lawiny Bobkowskiego. Obszerne, czasem kilkudziesięciostronicowe, przeradzały się w reportaż, esej, dziennik, polemikę, a czasem były tym wszystkim naraz. Pełne emocji, ostre, pełne ciekawości otaczającego świata. I zawsze pisane charakterystycznym stylem, jak autor pełnym energii, humoru, czasem brutalności, a zawsze ukochania konkretu. Był bowiem Bobkowski romantycznym realistą, kiedy trzeba – twardo stąpającym po ziemi, która go nieodmiennie zachwycała.
Wydano już kilka tomów arcylistów Bobkowskiego. Tworzą one w sumie coś w rodzaju powieści o emigracyjnych przygodach tego gwałtownika z Krakowa. Dzisiaj dołączamy do tych tomów kolejny – „Listy z Gwatemali do matki", zbiór tak świetny, jak wcześniejsze, ale nieco inny. Przyczyna tej odmienności jest oczywista: adresatem korespondencji Bobkowskiego jest jego mieszkająca w Krakowie matka.
Stanisława z Malinowskich Bobkowska była osobą niezwykłą. Pochodziła z rodziny szlacheckiej, urodziła się na Wileńszczyźnie. Utrzymywała kontakty z Przybyszewskim, Kasprowiczem, Żeromskim. Ta „orchidea ź Wilna", jak pisał o niej Bobkowski, żona generała Wojska Polskiego, w komunistycznej Polsce pracowała jako garderobiana w teatrze. Miała już ponad 60 lat, z trudem wiązała koniec z końcem i była samotna (ojciec pisarza zmarł w 1945 r.). Warto o tym pamiętać, czytając listy Bobkowskiego do matki. Pisarz wspierał ją nie tylko materialnie, ale i duchowo.
Wyrzuty sumienia z powodu sytuacji matki nie opuściły Bobkowskiego, z biegiem lat rosła w nim też świadomość, jak wiele jej zawdzięcza. „Ciągle szukam siebie, ciągle odnajduję i odnajdując, zawsze myślę i wiem, że tylko dzięki Tobie" – pisał do swej „Kici" w 1957 r. Ten dług miały jakoś spłacić listy zrodzone z miłości i z pragnienia, aby w szczegółach opowiedzieć matce o emigracyjnym życiu. Dlatego korespondencja Bobkowskiego jest ciekawym autoportretem pisarza i przekornym reportażem o Gwatemali. Nigdzie indziej chyba tak dobrze nie uświadamiamy sobie, jak wspaniałym obserwatorem świata był Bobkowski.
Polityka początkowo znajduje się na marginesie listów, zapewne z powodu obaw Bobkowskiego przed komunistyczną cenzurą. Ta obawa każe mu w liście z 1949 r. nazywać Rydza-Śmigłego „malarzem Edkiem". Majstersztykiem dowcipu jest relacja z antykomunistycznej rewolucji w Gwatemali. „Reakcjonista" Bobkowski opisuje ją językiem marksistowskich „postępowców". Dopiero w 1956 r. pozwala sobie pisać bez ogródek, co myśli o sprawach politycznych czy kulturalnych. „Przecież w TYM systemie ludzie MUSZĄ kraść, ludzie muszą stać się egoistami i diabłami, bo ten system niczego nie rozwiązuje i nigdy niczego nie rozwiąże" – pisał o komunizmie w 1957 r. I dodawał: „Polska z odległości sprawia wrażenie obłąkanej. Ludzie w nędzy, ale co miesiąc nowe pismo społeczno-kulturalne. Kultura i pusty brzuch to trudne na dalszą metę". I jeszcze: „Może niczego tak nie zazdroszczę ludziom jak braku charakteru. O ileż to upraszcza życie". Takie zdania chciałoby się cytować bez końca.

Andrzej Bobkowski "Listy z Gwatemali do matki",

słowo wstepne Włodzimierz Ozdojewski

Wydawnictwo Książkowe Twój Styl, Warszawa 2008