Ryby atakują

Badania szczątków homo sapiens sprzed 20 tysięcy lat wykazały, że 50 procent ich pożywienia stanowiły ryby

Powoli dołączamy do elity ludzi prawidłowo się odżywiających. Spożycie ryb i ich przetworów wśród osób wykształconych i dobrze sytuowanych, które intensywnie pracują i dbają o dietę, jest już prawie trzykrotnie większe od przeciętnej. Polacy przestali jeść wyłącznie szprotki z puszki, śledzie z beczki i smażone karpie na wigilię. Na naszych stołach coraz częściej goszczą tuńczyk, halibut i dostępny niemal we wszystkich sklepach łosoś, który już w XVII wieku zyskał miano ryby królewskiej. Właśnie spożywanie ryb za najkorzystniejszą dietę uznało 81,5 proc. Polaków - wynika z badań przygotowanych dla "Wprost" przez Pentor.
Od ponad 20 lat spożycie ryb systematycznie zwiększa się w Unii Europejskiej i USA (we Włoszech wzros-ło o 71 proc., a w Austrii o 50 proc.). Wyjątkiem do niedawna była Polska - u nas konsumpcja ryb w tym czasie się zmniejszyła. Przeciętny Polak zjadał o połowę mniej ryb niż mieszkańcy innych krajów europejskich i kilkakrotnie mniej od światowych liderów - Japończyków (rocznie 65,8 kg na osobę), Norwegów (46,3 kg) i Amerykanów (22 kg).

Dieta jaroszów, czyli dieta "złotego środka"
Do rybnej diety przekonuje się zarówno wielu wegetarian, jak i osób preferujących mięso. Jedzenie zbyt dużych ilości bogatych w białko, tłustych potraw mięsnych, do czego przekonują zwolennicy tzw. diety Atkinsa (znanej w Polsce jako dieta Kwaśniewskiego), zwiększa ryzyko zawału serca, raka i cukrzycy. Niekorzystna dla zdrowia okazała się również dieta niskotłuszczowa, do której dietetycy przekonywali nas przez ponad 30 lat! Badania prof. Michaela Gibneya z Akademii Medycznej w Dublinie wykazały, że wśród mężczyzn, którzy zmniejszyli spożycie wszystkich tłuszczów w diecie, poziom cholesterolu spadł tylko o 3-4 proc. Natomiast u tych, którzy w ostatnich dwóch latach jedli więcej ryb, był niższy o 29 proc.!
Na całym świecie coraz większą popularność zdobywa dieta "złotego środka", za jaką uznawana jest dieta jaroszów (czyli tzw. semiwegetarianizm). Polega ona na takim komponowaniu codziennego jadłospisu, by oprócz warzyw i owoców znalazły się w nim głównie obfitujące w tłuszcze ryby, m.in. łosoś, makrela i tuńczyk. Madonna po kilku latach ograniczania się wyłącznie do warzyw i owoców coraz częściej sięga po ryby i owoce morza. Również inne gwiazdy zachodniej popkultury - Drew Barrymore i Liv Tyler - coraz częściej jedzą zalecane przez lekarzy i dietetyków dania z łososia, soli i tuńczyka.

Odpłyń od zawału serca!
- Rybi tłuszcz to najlepsza profilaktyka chorób serca - mówi prof. Zbigniew Religa. Epidemiolodzy zwrócili na to uwagę już w latach 70., gdy badali tzw. paradoks Eskimosów w Grenlandii, nadzwyczaj rzadko chorujących na serce. Okazało się, że codziennie zjadają oni aż 400 g mięsa ryb, fok i wielorybów. Na zawały serca rzadziej chorują także mieszkańcy japońskiej Okinawy (spożywający codziennie około 250 g ryb). Z najnowszych badań wynika, że zawarte w rybach kwasy omega-3 działają jak leki: podobnie jak aspiryna zmniejszają krzepliwość krwi, tak jak preparaty nasercowe zmniejszają ryzyko arytmii serca i podobnie jak statyny podwyższają poziom tzw. dobrego cholesterolu, a jednocześnie eliminują zły cholesterol i obniżają poziom trójglicerydów. - Niedobór kwasów omega-3 może być przyczyną tzw. nagłej śmierci sercowej - mówi prof. Marek Naruszewicz, prezes Polskiego Towarzystwa Badań nad Miażdżycą. Nawet palacze papierosów, jedzący dużo ryb, są mniej narażeni na choroby układu krążenia niż inni uzależnieni od nikotyny - wykazały badania prof. Davida Bouchiera-Hayesa z Beaumont Hospital w Dublinie. Instytut Żywności i Żywienia w Warszawie zaleca, by wszystkie osoby zagrożone zawałem serca uzupełniały codzienną dietę rybami lub przynajmniej kwasami rybimi (400 mg tygodniowo). Podobnie powinni postępować chorzy na depresję i cukrzycę, nadpobudliwe dzieci, kobiety w ciąży, karmiące matki i zagrożeni demencją ludzie starsi.

Głowa zdrowieje od ryby
Tłuszcze rybie poprawiają ukrwienie mózgu, usprawniają przesyłanie sygnałów nerwowych i zwiększają poziom serotoniny, neuroprzekaźnika wpływającego na samopoczucie. Ludzie w wieku powyżej 68 lat, którzy przynajmniej raz w tygodniku jedzą ryby i owoce morza, rzadziej niż ich rówieśnicy cierpią na chorobę Alzheimera - wykazały zakończone niedawno obserwacje prof. Pascale Barberger-Gateau z Uniwersytetu Victora Segalena w Bor-deaux. Rybie tłuszcze są nawet skuteczniejsze od niektórych leków przeciwdepresyjnych, jak sugerują badania Malcolma Petta z Sheffield University. Uczony podawał duże dawki kwasów omega-3 siedemdziesięciu pacjentom, u których kuracja prozakiem nie dała oczekiwanych efektów. Po dwunastu tygodniach zaobserwował, że poprawił się stan zdrowia 69 proc. pacjentów zażywających kwasy omega-3 (podobną poprawę zanotował zaledwie u 25 proc. chorych przyjmujących placebo). Tak samo wypadły badania Borisa Nemetza z Ben-Gurion University w Izraelu, który przez cztery tygodnie podawał olej z ryb dziesięciu osobom (pozostałe dziesięć przyjmowało placebo). Sześciu pacjentów stosujących dietę bogatą w kwasy omega-3 wykazało 50-procentowe zmniejszenie objawów depresji, takich jak złe samopoczucie, niska samoocena, bezsenność (podobne rezultaty osiągnięto tylko u jednego pacjenta w grupie stosującej placebo).
"Osoby, które w dzieciństwie jadły dużo ryb, są mniej agresywne, o 64 proc. rzadziej niż inni figurują w kartotekach policyjnych i o 35 proc. rzadziej popełniają przestępstwa" - twierdzi Joseph Hibbeln, psychiatra i biochemik z National Institutes of Health. W Wielkiej Brytanii w ostatnim czasie dramatycznie zmniejszyło się spożycie ryb, czemu towarzyszy wzrost zachorowań na depresję - ujawniły badania opublikowane przez "Lancet". W Nowej Zelandii, gdzie przeciętny mieszkaniec zjada rocznie 18 kg ryb, aż 6 proc. populacji cierpi na depresję. Japończyk rocznie spożywa około 65 kg ryb, a wskaźnik chorych na depresję w Japonii nie przekracza procentu.

Rybą w schabowego
Dania z ryb powinno się jadać przynajmniej dwa razy w tygodniu (około 20 dkg podczas każdego posiłku), a przynajmniej jedna porcja powinna zawierać rybę tłustą (na przykład makrelę, sardynkę lub łososia).
- Nie ma powodu bać się, że dostępne w kraju ryby są poważnie zanieczyszczone - mówi dr Lucjan Szponar. Takiego rodzaju obawy pojawiły się w styczniu tego roku, gdy toksykolodzy z uniwersytetów Indiany, Michigan i Nowego Jorku stwierdzili, że łososie hodowlane zawierają więcej szkodliwych substancji, takich jak rtęć, polichlorowane bifenole (PCB), dioksyny i pestycydy, niż łososie dziko żyjące. Ponad połowa zjadanych łososi pochodzi z hodowli, głównie z Europy Północnej (Norwegii, Szwecji i Szkocji) oraz Kanady, USA i Chile. Ich spożycie w ciągu ostatnich 20 lat wzrosło na świecie aż czterdziestokrotnie. W latach 1987-1999 w krajach UE co roku zwiększało się o 14 proc., a w USA o 23 proc. Korzyści ze spożywania tych ryb są nieporównywalnie większe niż ewentualne zagrożenia, jakie mogą powodować.
W Polsce nie stwierdzono nadmiernego skażenia produktów rybnych - potwierdzają badania Instytutu Ekonomiki Rolnictwa i Gospodarki Żywnościowej. Przekroczenie zawartości tzw. kontaminantów stwierdzono jedynie w 3 proc. próbek, z których większość stanowiły wątroby dorszowe. Co więcej, okazuje się, że co roku zmniejsza się zawartość ołowiu i rtęci w rybach odławianych w Bałtyku.
Największe ryzyko związane ze spożywaniem ryb polega na tym, że możemy się zadławić ością. Wykryte w łososiach zanieczyszczenia są mniejsze od tych, jakie dopuszczają normy amerykańskiej Agencji ds. Żywności i Leków. Spośród wszystkich badanych ryb łosoś i śledź są najmniej zanieczyszczone rtęcią przenikającą do wód morskich i oceanicznych - wynika z badań przeprowadzonych przez prof. Andersona z University of Queensland w Australii. Do najbardziej pod tym względem skażonych ryb należą: miecznik (200 mikrogramów na 200 gramów mięsa), rekin (192 mikrogramy) oraz tuńczyk (64 mikrogramy).
Ryby były głównym pożywieniem naszych praprzodków. Badania odkrytych w Europie szczątków homo sapiens sprzed 20 tys. lat wykazały, że dieta ówczesnych ludzi w 50 proc. składała się z ryb i owoców morza (neandertalczycy jedli głównie mięso zwierząt). Taki sposób odżywiania się, jak sądzą antropolodzy, sprzyjał rozwojowi mózgu. Ryby są łatwo strawne i zawierają wiele składników mineralnych i witamin, przede wszystkim z grupy A, D i B (B1, B2, B6, PP, B12) oraz dużo korzystnych dla zdrowia tzw. wielo- i jednonienasyconych kwasów tłuszczowych omega-3. Są to tzw. dobre tłuszcze - w odróżnieniu od złych, w które obfituje czerwone mięso. Dobrych tłuszczów nie można zastąpić innymi tłuszczami, nawet roślinnymi, znajdującymi się m.in. w orzechach, niektórych warzywach, głównie strączkowych, i oliwie z oliwek.
Tłuszcze rybie są niezbędne dla rozwoju organizmu i funkcjonowania układu nerwowego, a także mózgu, zmysłów wzroku i słuchu. Ryby morskie zawierają również dużo jodu, co jest istotne w Polsce, gdzie większość osób, szczególnie na południu kraju, cierpi na niedobory tego pierwiastka grożące powiększeniem tarczycy. Czy to oznacza śmierć schabowego w Polsce? Raczej tak - schabowy skazany jest na zagładę, przynajmniej przez te osoby, które chcą żyć dłużej i bardziej komfortowo.