Brzytwa Gepidów

W najgłębszej części pierwotnego lasu Puszczy Białowieskiej pracownicy Zakładu Badania Ssaków w Białowieży znaleźli spalone kości. Powiadomieni przez nich naukowcy z Instytutu Archeologii i Etnologii PAN odkryli dwa groby i fragmenty naczyń ofiarnych. Ze wstępnych ustaleń wynika, że w północno-wschodniej części ścisłego rezerwatu znajdowała się osada Gepidów, którzy 2 tys. lat temu w ślad za Gotami przybyli na ziemie polskie ze Skandynawii.
- To najdalej na północny wschód wysunięte cmentarzysko tego ludu - uważa Dariusz Krasnodębski, archeolog uczestniczący w wykopaliskach. Powstało prawdopodobnie pod koniec II wieku lub na początku III wieku n.e., o czym świadczą znalezione dwie brązowe zapinki do ubrań (tzw. fibule) oraz nożyk - "prototyp" brzytwy. - Gdyby się potwierdziło, że w tym czasie istniała w puszczy osada, mielibyśmy sensację na skalę europejską - powiedział Dariusz Krasnodębski.
Po kilku dniach pracy archeolodzy odnaleźli wiele przedmiotów, mimo że w ścisłym rezerwacie mogą kopać jedynie na małej głębokości, i to na dokładnie wyznaczonym obszarze. W mogiłach natrafili na niebieski paciorek i fragmenty wyrobów ze szkła, w tym część kielicha. Największą zagadką jest rozsypisko lub bruk kamienny, który mógł być stosem przeznaczonym do palenia zwłok lub grobem kogoś wyjątkowego.
Goci i Gepidowie należeli do plemion gockich. Pierwotnie mieszkali na południowym wschodzie dzisiejszej Szwecji. W I wieku n.e. przepłynęli Bałtyk i osiedlili się na Pomorzu Środkowym. Wraz z miejscową ludnością współtworzyli tzw. kulturę wielbarską. Jej nazwa pochodzi od Wielbarku, gdzie natrafiono na ich pochówki. Innym śladem obecności Gotów i Gepidów na Pomorzu są kamienne kręgi, pozostawione m.in. we wsi Węsiory. Były prawdopodobnie miejscami plemiennych zgromadzeń (tzw. thingów). Ponadto w Węsiorach zachowały się groby z pionowo ustawionymi kamiennymi płytami, zwanymi w Skandynawii dommaringarami. Kultura wielbarska rozwijała się również w Wielkopolsce.
W połowie II wieku oba plemiona rozpoczęły wędrówkę na południowy wschód. Goci zajęli wybrzeża Morza Czarnego, gdzie podzielili się na Ostrogotów i Wizygotów. Gepidowie osiedli w Dacji, dzisiejszej środkowej Rumunii. Ostrogoci podbili Italię, a Wizygoci założyli państwo na Półwyspie Pirenejskim. Gepidowie przenieśli się nad środkowy Dunaj, a w VI w. ostatecznie pokonały ich plemiona Longobardów i Awarów.
Wczesny, "polski" etap wędrówki Gotów i Gepidów wymaga jeszcze wielu badań, dlatego każde znalezisko ma dla naukowców ogromną wartość. W latach 70. odkryto liczące prawie 600 grobów cmentarzysko Gotów w Masłomęczu na Zamojszczyźnie. Najbardziej intrygujący jest tajemniczy rytuał pogrzebowy tych plemion - zwłoki są niekompletne, pozbawione głów i kończyn, innym razem archeolodzy odnajdują wyłącznie kończyny lub czaszki. Niektóre groby były wielokrotnie otwierane, a ludzkie szczątki i fragmenty pozostawionych przedmiotów mieszano z sobą. Nikt nie potrafi odpowiedzieć na pytanie, dlaczego tak się działo.