Tygodnik Wprost Wydanie: 5/2005 (1157)
Okładka tygodnika Wprost nr 5/2005 (1157)
Dziękujemy, że jesteś z nami. Tylko prawda jest ciekawa, piszemy o niej wprost.
Czytaj lub pobierz
Platformy prasy cyfrowej:

Zniewolony język

Dodano:   /  Zmieniono: 
Wciąż używamy przejętego z hitlerowskiej propagandy określenia "kampania wrześniowa" zamiast "wojna obronna" Poznać po słowie, co u kogo w głowie - głosi stare polskie przysłowie. Słowo, język są lustrem, w którym się przeglądamy. Timothy Garton Ash, brytyjski historyk i publicysta, opisując sytuację w krajach bloku sowieckiego, porównuje semantyczną okupację do okupacji wojskowej. Nowomowa funkcjonująca w PRL była równie dojmującym zniewoleniem jak sowieckie czołgi. Niestety, język Polaków nie wyzwolił się jeszcze z naleciałości PRL.
Kampania wrześniowa kontra wojna obronna
Ile razy zdarza nam się dziś usłyszeć słowa "pracownik naukowy"? Ciągle pokutuje określenie "zakład pracy" lub sformułowanie "dostałem mieszkanie". Echa nowomowy słychać w wystąpieniu prezydenta RP z 11 listopada 2004 r. przed Grobem Nieznanego Żołnierza. "Wrogowie demokracji", "destabilizacja państwa" - te terminy użyte przez Aleksandra Kwaśniewskiego mogłyby być cytatami z przemówienia gen. Wojciecha Jaruzelskiego z 13 grudnia 1981 r. Odwoływanie się do retoryki zagrożenia państwa słychać było również w telewizyjnym wystąpieniu Józefa Oleksego (wówczas marszałka Sejmu), po tym jak sąd uznał go za kłamcę lustracyjnego.
Wymowne jest nie tylko to, co znajduje swe odzwierciedlenie w języku, ale również to, czego w nim nie ma. Niektóre momenty naszej historii opisane są słowami, które nie oddają sensu wydarzenia, na przykład przejęte z hitlerowskiej propagandy określenie "kampania wrześniowa" zamiast "wojna obronna". Nie istnieje jedno wyraziste określenie na trwające kilka lat walki partyzanckie polskich niepodległościowców po II wojnie światowej. Dlatego ciągle jeszcze słyszymy o "bandach leśnych" czy "reakcyjnym podziemiu".
W opisie PRL wciąż wracają określenia "wydarzenia poznańskiego Czerwca", "wydarzenia grudniowe", "wydarzenia na Wybrzeżu", "wypadki radomskie". Co się tam wydarzyło? Otóż, funkcjonariusze komunistycznego państwa na rozkaz swych przełożonych wymordowali dziesiątki niewinnych ludzi. Przecież w wypadku wydarzeń w Jedwabnem nie mamy wątpliwości, że był to bestialski mord, dlatego mówimy jasno "zbrodnia w Jedwabnem", "mord w Jedwabnem". Nikomu nie przyjdzie do głowy używać określeń typu "jedwabieński lipiec" czy "wydarzenia lipcowe".

Liberalizm strachu
W popularnej wyszukiwarce internetowej można odnaleźć kilkadziesiąt haseł w rodzaju "śmierć Pyjasa" czy "zabójstwo Pyjasa", ale już "sprawa Pyjasa" pojawia się 580 razy. Z kolei proces zomowców - zabójców górników w kopalni Wujek - ciągle nazywa się "procesem o użycie broni w kopalni Wujek". Określenia te są efektem zabiegów propagandy w czasach PRL, ale czym wytłumaczyć ich długowieczność? Może tym, że żyją sprawcy i do tej pory nie zostali osądzeni?
Intelektualiści, którzy stanęli kiedyś po stronie zbrodniczej utopii, obecnie w każdym zaangażowaniu języka rozpoznają swoje niechlubne doświadczenie. Jakiekolwiek wyraziste stanowisko od razu kojarzy im się z uwiedzeniem z czasów młodości. Postawa ta dorobiła się już własnego określenia - liberalizm strachu. Dla nich każdy przejaw silnej tożsamości rodzi lęk przed narzuceniem monopolu.
Pamięć zbiorowa może się obyć bez wyrazistych, pięknych mitów. Przecież mówimy wiktoria wiedeńska, obrona Częstochowy, hołd pruski. Mamy też mity nacechowane tragicznie: rzeź Pragi, klęska pod Cecorą czy obrona Westerplatte. Dramat ofiar czy chwała bohaterów są tu nazwane, zostają w nazwie przypieczętowane, i tak trafiają do encyklopedii czy podręczników. Znajdując się w głównym nurcie publicznej przestrzeni, stają się składnikiem zbiorowej pamięci.

Łagodne zabójstwo
Czy możliwy jest język dialogu - jak to się dziś mówi - wolny od wykluczeń? Poszukiwanie zobiektywizowanej i pojemnej formy językowej, uwzględniającej różne wrażliwości, jest tym trudniejsze, im bardziej zmniejsza się pole kompromisu. Mówiąc o aborcji, na kompromis nie ma co liczyć, chodzi bowiem o życie lub śmierć. Kiedy w 1993 r. uchwalano ustawę o ochronie życia poczętego, w ostatniej chwili posłanki SLD zgłosiły poprawkę i niewielką liczbą głosów wprowadziły termin "płód ludzki". I choć dalej w ustawie i w kodeksie karnym konsekwentnie mówi się o życiu i o dziecku, w nazwie ustawy pozostał płód. Ciągle słyszymy o złagodzeniu ustawy antyaborcyjnej. To chytry trik: przecież chodzi tak naprawdę o zniesienie prawnej ochrony życia ludzkiego w jego pierwszej fazie rozwoju. Do opisania zgody na zabijanie używa się słów "łagodzenie" czy "łagodność".
Częstym chwytem jest stosowanie retoryki wolnościowej, na przykład mówi się "liberalizacja", "prawo kobiety do wolnego wyboru", "prawo do aborcji". Stosowany jest także kamuflaż, na przykład w dokumentach i programach wyborczych pojawia się tajemnicze sformułowanie "usługi w zakresie zdrowia reprodukcyjnego". Prawie wszyscy dziennikarze głównych kanałów telewizji w Polsce używają tych zwrotów, i to nie jako cytatów. Wielu powtarza zbitkę pojęciową "legalizacja związków homoseksualnych". Jeżeli dziś dwie panie lub dwóch panów mieszka razem, to nie jest to nielegalne. Związki takie w Polsce są legalne, a używanie zwrotu o legalizacji przywodzi na myśl uciskaną mniejszość, której państwo musi przyznać pełnię praw.

Zniewalający żargon
Słowo "partner" kiedyś oznaczało wspólnika w interesach lub tancerza do pary. Dziś jest to kochanek, konkubent, mąż. O kobiecie, która porzuca rodzinę, mówi się "kobieta odważna", zaś małżeńska zdrada to teraz "otwarty związek". We Francji w powszechnym użyciu jest określenie famille recompose - "rodzina ponownie utworzona".
Co mieli na myśli autorzy gimnazjalnych podręczników, wprowadzając pojęcie "bezpieczny seks"? Większość z nas odpowie, że antykoncepcję, czyli niedopuszczenie do powstania nowego życia. W proponowanych ustawach zamiast małżeństwa - z mężem, żoną (ojcem, matką) - mamy "bliskie związki", "partnerów", "świadome rodzicielstwo", "zdrowie reprodukcyjne". Słowa "rodzina", "matka", "ojciec" opisują świat, w którym jest miejsce na więzi rodzinne, miłość, poczucie bezpieczeństwa, wzajemne wspieranie się. Przywołują obrazy domu, dziecka, kuchennego stołu, świeczek na torcie itp. Jakie skojarzenia niosą z sobą słowa "partner" czy "zdrowie reprodukcyjne"? Techniczny, abstrakcyjny żargon nie budzący skojarzeń z silnymi więzami emocjonalnymi przenika z ustawodawstwa do programów szkolnych, zadomawia się w mediach. Jeden typ językowego zniewolenia zastępuje inny, tak samo niebezpieczny, bo zniekształcający rozumienie świata i wyznawane wartości.
Więcej możesz przeczytać w 5/2005 wydaniu tygodnika Wprost.

Archiwalne wydania tygodnika Wprost dostępne są w specjalnej ofercie WPROST PREMIUM oraz we wszystkich e-kioskach i w aplikacjach mobilnych App Store i Google Play.

Autor:

Spis treści tygodnika Wprost nr 5/2005 (1157)

  • Na stronie - Nie zauważyli6 lut 2005 — Nihilizm ma coraz więcej zagorzałych zwolenników w stolicach Europy i w samej stolicy Europy Ostrzeżenie: redakcja tygodnika "Wprost" nie ponosi żadnej odpowiedzialności za skojarzenia wywołane zamieszczonym na okładce wizerunkiem mężczyzny w...3
  • Wprost od czytelników6 lut 2005 — Drugie bizancjum W reszcie ktoś trzeźwo ocenił i nazwał błędy Europy ("Drugie Bizancjum", nr 3). Tchórzliwość i kreatywna bezpłodność "starych" europejskich społeczeństw i ich polityków jest zatrważająca. Przed...3
  • Skaner6 lut 2005 — Kto wrobił Pęczaka? Andrzej Pęczak, były poseł SLD, przez lata protegowany Leszka Millera, trafił do aresztu za sprawą... bliskiego współpracownika swojego protektora. Było tak: w czerwcu 2004 r. Pęczak spotkał się z gen. Pawłem Pruszyńskim,...8
  • Dossier6 lut 2005 — Jak mamy gości z zagranicy, to są albo śnieżyce, albo deszcze i dlatego zdecydowano się w XVI wieku przenieść stolicę z Krakowa do Warszawy Program I Polskiego Radia ALEKSANDER KWAŚNIEWSKI prezydent RP Swojej żony nigdy nie pozwolę zglobalizować...9
  • Sawka6 lut 2005 — 10
  • Kadry6 lut 2005 — 11
  • Playback6 lut 2005 — 12
  • M&M6 lut 2005 — W SPRAWIE TERMINU Gdy (wbrew słowu!) myślą z wiosny zrobić jesień, to przysłowie stare zastosować chce się: Myślał indor, żeby dotrwać do niedzieli, a w sobotę mu (wyborcy) łeb ucięli. Marek Majewski12
  • Poczta6 lut 2005 — Ranking szpitali Wydaje mi się, że chyba zbytnio idealizujecie sytuację w polskich szpitalach ("Ranking szpitali", nr 49). Miałem okazję leczyć się w szpitalu w Holandii, odwiedzałem też znajomych w szpitalu w Stanach Zjednoczonych....12
  • Ryba po polsku - Owsiki, trzymajcie się kupy6 lut 2005 — Trzeba pomóc nowej lewicy. Proponuję nazwę odwołującą się do historii: Socjaldemokracja Kurewstwa Polskiego i Sitwy W Polsce nadal nastroje lustracyjne. Słyszałem faceta, który w warsztacie samochodowym kazał zlustrować hamulce, bo coś go...13
  • Nałęcz - Pakt z diabłem6 lut 2005 — Dotychczasowi wrogowie - SLD i LPR - postanowili wspólnie zaatakować Platformę Obywatelską Liderzy SLD przestraszyli się negatywnej reakcji swoich wyborców na wiadomość o wspólnym z LPR ukształtowaniu prezydium komisji śledczej badającej...14
  • Fotoplastykon6 lut 2005 — Henryk Sawka (www.przyssawka.pl15
  • Z życia koalicji6 lut 2005 — Przez jakieś trzy i pół roku SLD może mieć umiarkowany pożytek ze Zbigniewa Sobotki. Sąd wysłał go bowiem za kraty w związku z aferą starachowicką. W związku z tym Sobotka postanowił nie obciążać sobą kolegów i zawiesił swoje...16
  • Z życia opozycji6 lut 2005 — Liderzy Zgody pokazali się razem i od razu poszło w Polskę, że Budka Suflera straciła prymat w kategorii "maszkaron roku". Cugowskiego i kolesi pobiło trzech amantów sceny politycznej: brat bliźniak Łukaszenki Jerzy Kropiwnicki,...17
  • Pranie pamięci6 lut 2005 — Oprawcy stają się zwycięzcami bitwy o pamięć 60 lat po wyzwoleniu Auschwitz Byłem dotychczas przekonany, że w Auschwitz zginął na zawsze antysemityzm. Dziś wiem, że ginęli tam jedynie Żydzi" - powiedział Elie Wiesel. 27 stycznia w Auschwitz...18
  • Europejski mord rytualny6 lut 2005 — Hitlerowców nie brakowało w Europie długo przed Hitlerem i nie brak ich dziś Czego Europejczyków nie nauczył Holocaust? Nie nauczył ich prawie niczego, nie zamierzali się uczyć, nie odczuwali potrzeby, nie widzieli po temu powodu. Prześladowanie,...22
  • Czarna dziura cywilizacji6 lut 2005 — Gdyby 70 lat temu Europa wyglądała tak jak obecnie, nie byłoby Zagłady Auschwitz to ogromna wyspa niemieckiego nazizmu: cztery kilometry kwadratowe! Ta fabryka śmierci to czarna dziura w historii cywilizacji. Najsmutniejszy i najstraszniejszy...24
  • Tort wiedeński6 lut 2005 — Układ wiedeński rządzi wielkimi polityczno-biznesowo-bezpieczniackimi interesami w Polsce i za granicą Wiedeń - to słowo klucz. Tłumaczy najgłośniejsze w III RP zabójstwa. Byłego komendanta głównego policji Marka Papały. Byłego ministra sportu...28
  • Trzeba rozmawiać!6 lut 2005 — Wolny rynek idei jest jak supermarket pełen towarów, gdzie klient ma możliwość nieskrępowanego wyboru Czy wicepremier może apelować o bojkot programu publicznej telewizji, którą nadzoruje przedstawiciel tego rządu? Czy bojkot, czyli ograniczenie...32
  • Europa pod celą6 lut 2005 — 20 tysięcy więźniów musielibyśmy wypuścić na wolność, aby spełnić europejskie normy W najsłynniejszym rosyjskim więzieniu na moskiewskiej Łubiance więźniowie śpią na zmiany: jedni do północy, drudzy po północy. Tak poradzono sobie z...36
  • Giełda6 lut 2005 — Hossa Świat Zębowy turysta Brytyjczycy wolą specjalnie przylecieć do Polski, żeby odwiedzić dentystę, niż pójść do gabinetu na sąsiedniej ulicy. "Daily Express" opisuje historię Briana Pasiewicza, który od czterech lat nie...38
  • Rozum na receptę6 lut 2005 — Dlaczego mamy najdroższe leki w Europie Ponad połowa klientów aptek w Polsce z powodu wysokich cen nie wykupuje wszystkich przepisanych przez lekarza leków - wynika z ankiety Kinoulty Research z 2004 r. To cena, jaką płacimy za najdroższe...40
  • Narkotyk Hausnera6 lut 2005 — Polska jest mistrzem Europy w marnotrawieniu pieniędzy W świecie istnieją jeszcze cztery ostoje socjalizmu: Białoruś, Kuba, Korea Północna i polski sektor państwowy. Aby socjalizm mógł istnieć, ktoś musi do niego dopłacać. Do polskiego socjalizmu...46
  • Francuski kac6 lut 2005 — Winiarze z Bordeaux i Szampanii przegrywają z własnym państwem Jean Dupont, winiarz spod Bordeaux, przebywając niedawno w Londynie, poszedł do sklepu z winami sieci Thresher Wine, by kupić butelkę dla znajomych, którzy zaprosili go na kolację....48
  • Balcerowicz wprost - Świat pełen asymetrii6 lut 2005 — Tylko globalizacja daje nadzieję na wyciągnięcie z biedy setek milionów nędzarzy Świat jest pełen asymetrii, a jedną z nich jest to, że brednie łatwiej się produkuje i sprzedaje opinii publicznej niż sprawdzone i udokumentowane tezy. Dotyczy to...50
  • Apogeum tupetu6 lut 2005 — Rząd musi anulować energetyczne "umowy" antyspołeczne Nie trzeba nikomu przypominać, że tytuł tego felietonu odnosi się do "skoku na kasę" w wykonaniu energetyków. Trzeba było przecież niemałego tupetu, by tak otwarcie wykorzystać słabość...51
  • Supersam - Certyfikaty Wprost6 lut 2005 — WIEK CYFRY 20 hitów technologicznych Komputer w telefonie, najlżejszy na świecie notebook, urządzenie rozpoznające właściciela po odciskach linii papilarnych - to przykłady tegorocznych nowinek technicznych nagrodzonych Certyfikatami...52
  • Koniec Zachodu6 lut 2005 — Huntington kontra Fukuyama O Fukuyamie i Huntingtonie, autorach najgłośniejszych esejów ostatnich lat, mówiono raczej źle. Było to o tyle łatwe, że mało kto dokładnie czytał ich teksty, a zdecydowana większość znała tylko ich tytuły. Francis...56
  • Zniewolony język6 lut 2005 — Wciąż używamy przejętego z hitlerowskiej propagandy określenia "kampania wrześniowa" zamiast "wojna obronna" Poznać po słowie, co u kogo w głowie - głosi stare polskie przysłowie. Słowo, język są lustrem, w którym się przeglądamy. Timothy Garton...60
  • Kompleks kompleksów6 lut 2005 — Żeby ulepić homo europaensis, Polakowi trzeba wmówić, że jest gorszy i głupszy od innych Polak jaki jest, każdy widzi. I Polak martwi się, że jak go widzą, tak go piszą. Aby nie zrobić złego wrażenia, stara się wtopić w zagraniczne otoczenie....62
  • Ekran osobisty - Życie jako ozdoba6 lut 2005 — Cole Porter pisał piosenki, by ozdobić nimi świat, a nie po to, by wykrzyczeć swój ból czy marzenie Trudno o lepiej pasujący do karnawału film niż "De-Lovely". I trudno o film bardziej odbiegający od nastroju, jaki ostatnio zapanował w Polsce....64
  • Druga płeć - Jajeczko kuzynki6 lut 2005 — Już wkrótce ludzie będą się decydowali na pierwsze dziecko dopiero na emeryturze Stare mamusie zapłodnione in vitro rodzą śliczne różowiutkie niemowlęta. To nie wyobraźnia Lema, ale anno domini 2005. Świat tak się w tym względzie rozpędził, że...65
  • Tajemnica Hieny6 lut 2005 — Kto zamordował generała Władysława Sikorskiego? Ktoś zabił gen. Władysława Sikorskiego. Najprawdopodobniej udusił. Wszyscy, którzy przed pogrzebem - już w Londynie - uczestniczyli w otwarciu jego trumny, byli zgodni co do tego, że twarz...66
  • Know-how6 lut 2005 — Roślinny refleks Naukowcy z Uniwersytetu Harvarda postanowili wyjaśnić, w jaki sposób owadożerna muchołówka amerykańska (Dionaea muscipula) występująca w Ameryce Północnej potrafi błyskawicznie chwytać zdobycz, nie mając...69
  • Śmierć z mózgu6 lut 2005 — Cukrzyca i zawał serca to choroby nerwowe! Większość lekarzy ogłosiła koniec ery schorzeń psychosomatycznych, gdy w 1985 r. dr Barry Marshall połknął bakterie Helicobacter pylori i wykazał, że za chorobę wrzodową żołądka nie są odpowiedzialne...70
  • Niemi poligloci6 lut 2005 — Każdy może opanować kilkadziesiąt języków, nawet jeśli ma trudności z czytaniem! Kardynał Giuseppe Mezzofanti w ciągu nocy nauczył się jednego z 39 języków, którymi władał, by o świcie wysłuchać spowiedzi więźniów skazanych na śmierć. Węgierska...74
  • Krewniacy Spartakusa6 lut 2005 — Trakowie byli jednym z najliczniejszych ludów starożytnego świata Archeolodzy z uniwersytetu w Sofii mieli wyjątkowe szczęście, że udało im się odkopać grobowiec słynnego króla Traków, nim zrobili to rabusie i poszukiwacze skarbów. Badacze...76
  • Bez granic6 lut 2005 — Ścigana Julia Julia Tymoszenko, kochana przez tłumy "królowa pomarańczowej rewolucji", odważna "żelazna Julka", została desygnowana na premiera Ukrainy. Decyzja Wiktora Juszczenki, by to ona kierowała rządem, wzbudziła...78
  • Atomowi agenci6 lut 2005 — Amerykanie nasilili działania wywiadowcze w Iranie już pół roku temu. Ich zadaniem jest rozpoznanie celów militarnych Wyglądało na to, że Biały Dom stanie się na najbliższe cztery lata Domem Dyplomacji, że polityka zagraniczna USA powróci do...80
  • Rząd bez turbanów6 lut 2005 — Irakijczycy nie życzą sobie teokracji Zwodnicza mogła być kampania wyborcza pełna religijnych symboli. Plakaty zdobiły wersety Koranu, zdjźcia świźtych meczetów i duchownych. "Oddając głos na naszą listź, popierasz pochód islamu przez kraj" -...84
  • Miękka potęga6 lut 2005 — Rozmowa z Paulem Kennedym, profesorem historii na Uniwersytecie Yale, autorem książki "Mocarstwa świata: narodziny, rozkwit, upadek"86
  • Wulffwaffe prawicy6 lut 2005 — Chadecy robią wszystko, by następne wybory wygrał lewicowy kanclerz Co by się stało, gdyby wrzucić Angelę Merkel do klatki z lwami? Pięć minut później lwy byłyby martwe - żartują zwolennicy przewodniczącej CDU. - Merkel jest inteligentna i...88
  • Pożegnanie z ustaszami6 lut 2005 — Jak Serbowie pomagają Chorwatom wejść do NATO i Unii Europejskiej Jestem dumny z chorwackiej demokracji, dzięki której jesteśmy u wrót Europy - wyznał Stipe Mesić, prezydent Chorwacji, w swoim pierwszym przemówieniu. Mesić, który właśnie zaczyna...90
  • Menu6 lut 2005 — MENU WYDARZENIA KRÓTKO PO WOLSKU "Eureko!" Ponieważ nasze społeczeństwo ma coraz większy mętlik, o co i komu chodzi w kolejnych wybuchających aferach, pragnę zauważyć, że tym problemem zajmowali się już starożytni Grecy. Niejaki...92
  • Kultura bumerangu6 lut 2005 — Dzisiejsza kultura to gigantyczny recykling wszystkich wyobrażalnych nurtów, trendów i mód Współczesna kultura popularna przypomina gigantyczny wideoklip. Oczarowuje barwnością, urzeka różnorodnością, fascynuje efektami specjalnymi. Atakuje...96
  • Pan Ktoś w Hollywood6 lut 2005 — Pan Ktoś w Hollywood Jan A.P. Kaczmarek w Polsce był gwiazdą, w Kalifornii - Panem Nikt Gdy w 1989 r. przyjechał do Kalifornii, ledwie miał za co żyć. Chodził od jednego studia filmowego do drugiego, ale nikt nie chciał ryzykować zamówienia...100
  • Patrioci biznesu6 lut 2005 — Na widok państwowej delegacji wizytujący Polskę król Afganistanu krzyknął: "Ewedel!" O wielkich polskich przemysłowcach, na przykład Kronenbergach, Poznańskich czy Wawelbergach, są tylko wzmianki w podręcznikach historii gospodarczej. Nie sposób...102
  • Fallaci i duch Arafata6 lut 2005 — Arafat był człowiekiem o czystym sumieniu - nigdy go nie używał Oriana Fallaci, znakomita włoska dziennikarka, słynny korespondent wojenny i moja idolka, rozpoczęła wyścig ze śmiercią. Kaszle, słabnie, traci oddech, ale nie traci odwagi i pasji w...103
  • Ueorgan Ludu6 lut 2005 — Ofensywa naszej dyplomacji A jednak to nie Polska rozpoczęła II wojnę światową! W związku ze zbliżającą się 60. rocznicą zakończenia II wojny światowej polska dyplomacja rozpoczęła w wielu krajach ofensywę informacyjną. Oto jej główne tezy:...104
  • Skibą w mur - Telefony w mojej głowie6 lut 2005 — Fani SMS-ów najlepiej czują się w sytuacji onanisty, czyli będąc sam na sam ze swoją komórką Największym wynalazkiem naszych czasów (obok viagry i Internetu) są bezsprzecznie telefony komórkowe. Te małe, przenośne urządzenia sprawiają wszystkim...106