Kapitalizmu

 Najstraszniejsze zdanie w języku angielskim to: jesteśmy z rządu i przyszliśmy ci pomóc" - mawiał Ronald Reagan, uważany za najwybitniejszego prezydenta USA w XX wieku. Od siedemnastu lat kolejne rządy w Polsce idą do wyborów pod hasłem pomocy obywatelom. To, co dla Amerykanina jest koszmarem, w Polsce jest przepustką do władzy: nasi politycy licytują się, który bardziej pomoże obywatelom. Żadna z liczących się partii nie głosi w Polsce hasła wprowadzenia prawdziwego kapitalizmu, czyli wycofania się państwa z gospodarki i zniesienia regulacji. Polscy przedsiębiorcy szansę na zmiany upatrują w programie gospodarczym Platformy Obywatelskiej. Jak wynika z badań PBS przeprowadzonych na zlecenie Konfederacji Pracodawców Prywatnych, 60 proc. przedsiębiorców popiera PO, 20 proc. - PiS, a 9 proc. - SLD. Z badań CBOS wynika natomiast, że polscy biznesmeni nie znają programów partii, które popierają. - Każda z wymienionych partii miała już okazję rządzić. Wyniki świadczą o sile tworzenia złudzeń optycznych. Przedsiębiorcy nie mają czasu na analizowanie programów gospodarczych i ulegają reklamom - mówi Andrzej Sadowski, wiceprezydent Centrum imienia Adama Smitha. Polska Zrujnowana Potrzebuje Reagana - tak w latach 80. obywatele PRL tłumaczyli skrót PZPR. Od tamtego czasu niewiele się zmieniło. Polska potrzebuje polityka, który tak jak Ronald Reagan 26 lat temu w USA będzie lansował populistyczny program rynkowy.

Na saksy do Estonii
Zasady wolnego rynku w Polsce obowiązują tylko podczas wyborów. Przedsiębiorców w Polsce jest pięć razy mniej (2 mln) niż emerytów i rencistów. Jeśli więc amerykańscy politycy licytują się w publicznych wystąpieniach, jak bardzo obniżą podatki, to polscy obiecują podwyżki emerytur, rent i zasiłków. Obniżki podatków są z punktu widzenia naszej klasy politycznej niewskazane. Pieniądze są bowiem potrzebne na przekupywanie znacznie liczniejszych niż przedsiębiorcy grup społecznych. Z dochodów z pracy utrzymuje się u nas tylko nieco ponad 50 proc. osób dorosłych (w USA - niemal 80 proc., w UE - dwie trzecie). Nie ma także odważnych, którzy chcieliby szukać oszczędności, likwidując biurokrację, gdyż oznaczałoby to walkę z silny urzędniczym lobby (wystarczy przypomnieć, jak zareagowało ono na sugestie Zyty Gilowskiej, że zwolni 10 proc. urzędników skarbowych). Utrzymaniu status quo sprzyja 4,5-procentowy wzrost gospodarczy, który utwierdza naszych polityków w przekonaniu, że postępują słusznie. Każda kolejna ekipa liczy, że w ten sposób zapewni sobie spokój społeczny i długie lata rządów. Problem polega na tym, że wszystkie kraje dawnego bloku wschodniego, które razem z nami weszły do Unii Europejskiej, są już bogatsze od nas i rozwijają się nawet dwa razy szybciej. Z roku na rok różnica robi się coraz większa. Na przykład PKB Estonii wzrósł w 2005 r. o 9,6 proc., czyli ponaddwukrotnie więcej niż PKB Polski. Estończycy, którzy jeszcze kilka lat temu byli od nas o jedną trzecią biedniejsi i z zazdrością spoglądali na naszą gospodarkę, dziś w przeliczeniu na osobę wypracowują 16,7 tys. USD rocznie, czyli o jedną czwartą więcej niż Polacy (13,3 tys. USD). Być może otrzeźwienie nadejdzie wtedy, kiedy pierwsza grupa Polaków zamiast do Irlandii czy Wielkiej Brytanii na saksy wybierze się do naszych - niegdyś ubogich - krewnych znad Bałtyku.

Socjalistyczni kapitaliści
Na szczęście gospodarka nie jest priorytetem obecnego rządu. W programie PiS pojawia się ona dopiero w czwartym rozdziale - "Silna polska gospodarka - rozwój przez zatrudnienie". "Znacznie większe zatrudnienie może rozwiązać większość problemów gospodarczych Polski" - piszą eksperci gospodarczy PiS, wzbudzając popłoch wśród czytających to przedsiębiorców, którzy w swoich firmach robią wszystko, by zatrudniać jak najmniej osób. Politycy PiS reprezentują etatystyczny punkt widzenia, charakterystyczny dla francuskich polityków. Ci uważają, że firmy tworzy się tylko po to, aby ludzie mieli gdzie pracować. Tymczasem w anglosaskim systemie gospodarczym, który za wzór stawiają sobie politycy PO, firmę tworzy się po to, by przynosiła zyski właścicielom. Wysokie zatrudnienie nie jest celem samym w sobie, ale efektem ubocznym dobrze funkcjonującej gospodarki kapitalistycznej. Z 263 stron programu PO 130 stron (czyli 49 proc.) poświęcono gospodarce. W programie PiS na 144 strony - tylko dwadzieścia, czyli niecałe 14 proc.
- W Polsce nie ma partii, która dobrze reprezentowałaby interesy przedsiębiorców. PO deklaruje, że jest najbardziej przyjazna biznesmenom, ale jej członkowie uczestniczyli w różnych rządach w latach 90. i podobnie jak inni politycy nie przyczynili się do promowania deregulacji - uważa biznesmen Roman Kluska. Jego zdaniem, największym problemem polskich przedsiębiorców nie jest wysokość podatków, a skomplikowane, niejasne przepisy oraz wysokie sankcje, które urzędnicy mogą nakładać wedle własnego zdania. - W pierwszej połowie tego roku rządu nie było, a politycy zajmowali się tworzeniem koalicji. Posłowie nie mieli czasu uchwalać nowych przepisów i gospodarka miała czas na wytchnienie od manipulacji prawem gospodarczym - zauważa Kluska.
Co ciekawe, większość popierających PO przedsiębiorców ma poglądy bliższe elektoratowi SLD. Zdaniem połowy przedsiębiorców badanych przez CBOS, w 2006 r. prywatyzacja powinna przebiegać powoli, 45 proc. ankietowanych opowiada się ograniczeniem zarobków najlepiej zarabiających (sic!), a aż 63 proc. chce, aby państwo zapewniało obywatelom wysokie świadczenia społeczne! Z badania wynika także, że przedsiębiorcy nie znają programu gospodarczego PO, ale uważają, że jest on dla nich korzystny. Tłumaczy to stosunkowo wysokie (9-procentowe) poparcie przedsiębiorców dla SLD, którego program zakłada zabieranie bogatym i oddawanie biednym.
Już ponad 150 lat temu Frédéric Bastiat, francuski ekonomista i jeden z ojców współczesnego liberalizmu, zauważył, że "ludzie, jeżeli tylko im się na to pozwoli, chcą żyć na cudzy koszt". W Europie ludzie są przyzwyczajeni, że jest to możliwe. Cóż z tego, że 60--procentowym poparciem wśród słowackich przedsiębiorców cieszyła się prorynkowa partia Mikuláša Dzurindy (SDKÚ - Słowacka Unia Chrześcijańska i Demokratyczna). W latach 1998-2006, kiedy Dzurinda był premierem, Słowacja dzięki wprowadzanym przez rząd zmianom (m.in. podatkowi liniowemu) z jednego z najbiedniejszych krajów regionu stała się najszybciej rozwijającym się państwem Europy Środkowej. Nie zapobiegło to utracie władzy przez SDKÚ na rzecz populistów obiecujących "sprawiedliwy" podział dochodu narodowego. To, że głos przedsiębiorców w Europie nie jest decydujący, pokazuje przykład Niemiec. Aż 84 proc. tamtejszych biznesmenów uważa, że politycy przeszkadzają im robić interesy, a 88 proc. sądzi, że biurokracja negatywnie odbija się na działalności gospodarczej, podobny odsetek krytykuje wszechwładzę związków zawodowych i rygorystyczny kodeks pracy. Nie zmienia to faktu, że od lat Niemcy nie mogą się wyzwolić z objęć "społecznej gospodarki rynkowej" i notują rozwój gospodarczy na granicy błędu statystycznego. Aby dokonać radykalnych zmian, konieczna jest albo zgoda elit politycznych, albo dyktatura.
W 1984 r. reformy, które sprawiły, że Nowa Zelandia stała się jednym z najbardziej konkurencyjnych krajów na świecie, rozpoczął lewicowy rząd. Partia Pracy nie miała już w budżecie pieniędzy, za które mogłaby przekupywać zwolenników i była zmuszona wprowadzać reformy. Cięcia zaczęła od reformy rolnictwa (likwidując dotacje i znosząc cła na produkty rolne), dlatego że rolnicy nie byli ich wyborcami. Równocześnie obniżono podatki i uproszczono system podatkowy. W 1990 r. rząd Partii Pracy upadł, a do władzy wróciła odnowiona prawicowa Partia Narodowa, która kontynuowała reformy, tyle że tym razem uderzające w elektorat Partii Pracy - głównie niezamożnych pracowników najemnych. Obniżono wówczas świadczenia socjalne i zliberalizowano kodeks pracy.

Zaplecze rewolucji
W Polsce odsetek przedsiębiorców biorących udział w wyborach jest nawet niższy od przeciętnej frekwencji (około 40 proc.). A grupie interesu, jeżeli nie bierze udziału w życiu politycznym, trudno jest przeforsować korzystne dla siebie i dla gospodarki rozwiązania. Przykład USA pokazuje, że biz-nesmeni mają się dobrze, gdy sami dbają o własne interesy - są najaktywniejszą grupą amerykańskich wyborców. W 2005 r. w USA Narodowa Fundacja Badań Biznesu opublikowała wyniki ankiety, z których wynikało, że 84 proc. amerykańskich małych przedsiębiorców bierze udział w wyborach, a 3 proc. walczyło w ciągu ostatnich czterech lat o obieralny urząd. W USA za ostatnimi zwycięstwami republikanów stoją właśnie przedsiębiorcy. Ostatnimi wyborami, w których głosy przedsiębiorców rozłożyły się równo na kandydata demokratów i republikanów, była walka o urząd prezydenta w 1964 r. między Lyndonem B. Johnsonem a Barrym Goldwaterem. "Przedsiębiorcy stanowią fundament poparcia społecznego dla republikanów" - uważa prof. Michael Hout, socjolog z Uniwersytetu Kalifornijskiego w Berkeley.

Uwieść wyborców
Najciekawsze w wypadku Ronalda Reagana jest to, że większość jego wyborców nie zgadzała się z wieloma jego poglądami na gospodarkę. Jak mało który polityk w historii miał umiejętność wyśmiewania socjalistycznych pomysłów na gospodarkę. "Podejście polityków do gospodarki można podsumować w trzech zdaniach: jeżeli coś się rusza - to opodatkuj to. Jeżeli ciągle się rusza - to ureguluj to, jak ma się poruszać. Jeżeli przestanie się ruszać - to zacznij to subsydiować" - mawiał Reagan.
W 1981 r. Reagan przeprowadził największą w historii USA obniżkę podatku dochodowego. Za Reagana gospodarka rosła w tempie 3,2 proc. rocznie, a kiedy w 1989 r. odchodził on z urzędu, mieszkańcy USA byli o jedną trzecią bogatsi niż na początku jego rządów. "W rządzie nie ma najbystrzejszych ludzi. Gdyby byli, to prywatny biznes już dawno by ich podkupił" - mawiał Reagan. Nasz problem polega na tym, że powoli najbystrzejszych ludzi zaczyna brakować nie tylko w rządzie, ale i w kraju. 

Współpraca: Małgorzata Zdziechowska



Raport: Opinie i preferencje polityczne przedsiębiorców
Fot: A. Jagielak